Ngân Sách Nhà Nước Là Gì? Quy Định Thu, Chi Ngân Sách

Ngân sách nhà nước (NSNN) là yếu tố liên quan trực tiếp đến sự phát triển của nền kinh tế quốc dân. Vậy ngân sách của nhà nước được hiểu như thế nào? Để hoạt động thu, chi ngân sách hiệu quả cần tuân thủ những nguyên tắc gì? Cùng Luật Đại Bàng theo dõi bài viết dưới đây để hiểu rõ hơn về chủ đề này nhé. 

Hiểu rõ khái niệm ngân sách nhà nước

Theo Khoản 14 Điều 4 Luật Ngân sách nhà nước 2015 đã quy định cụ thể về khái niệm của NSNN là toàn bộ những khoản thu, chi của Nhà nước được dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định do các cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định để nhằm đảm bảo thực hiện những chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước. 

Như vậy, ta có thể hiểu đơn giản là nếu xét về khía cạnh kinh tế, NSNN chính là bản dự toán thu chi, hay nói cách khác chính là bản ước tính thu nhập và chi tiêu bằng tiền tệ của quốc gia. 

NSNN cần được quyết định và sử dụng bởi những cơ quan chính phủ có thẩm quyền liên quan đến một thời hạn nhất định (thường là một năm). Từ đó, Quốc hội với tư cách là người đại diện cho nhân dân sẽ phải đưa ra quyết định về NSNN khi Chính phủ đưa ra thi hành thực tế. 

Cụ thể, theo khoản 13, 15 Điều 4 Luật Ngân sách nhà nước 2015 thì NSNN sẽ bao gồm:

• Ngân sách trung ương: những khoản thu NSNN phân cấp cho cấp trung ương hưởng và những khoản chi NSNN thuộc nhiệm vụ chi của cấp trung ương. 
• Ngân sách địa phương: những khoản thu NSNN phân cấp cho địa phương hưởng, thu bổ sung là nguồn ngân sách trung ương cho ngân sách địa phương và những khoản chi NSNN thuộc nhiệm vụ chi của cấp địa phương. 

Phạm vi của ngân sách nhà nước gồm gì?

Theo quy định tại Điều 5, Luật Ngân sách nhà nước 2015, phạm vi của NSNN gồm:

Thu NSNN gồm:

• Toàn bộ những khoản thu từ thuế và lệ phí
• Toàn bộ những khoản phí thu từ những hoạt động dịch vụ do cơ quan nhà nước thực hiện, trường hợp được khoán chi phí hoạt động sẽ được khấu trừ; những khoản phí thu từ những hoạt động dịch vụ do cơ đơn vị sự nghiệp công lập và doanh nghiệp nhà nước thực hiện nộp vào NSNN theo quy định pháp luật. 
• Những khoản viện trợ không hoàn lại của Chính phủ các nước, tổ chức, cá nhân ở ngoài nước cho Chính phủ Việt Nam và chính quyền địa phương. 
• Những khoản thu khác theo pháp luật quy định. 

Chi NSNN gồm:

• Chi dự trữ quốc gia
• Chi đầu tư phát triển
• Chi thường xuyên
• Chi viện trợ
• Chi trả nợ lãi
• Những khoản chi khác theo pháp luật quy định

Bội chi NSNN

Tổng mức vay của NSNN, gồm vay bù đắp bội chi và vay để trả nợ gốc của NSNN

Quy định thu, chi ngân sách nhà nước là gì?

Ngoài tìm hiểu về khái niệm của NSNN là gì, việc nắm được các nguồn thu của NSNN đến từ đâu và đích đến của các nguồn thu này như thế nào cũng rất quan trọng. 

Các khoản thu và chi của ngân sách nhà nước

Các khoản thu NSNN

Tại Điều 2 Nghị định 163/2016/NĐ-CP quy định các khoản thu của NSNN như sau:

1. Thuế do những cá nhân, tổ chức phải nộp theo quy định của luật thuế. 
2. Lệ phí do cá nhân, tổ chức phải nộp theo quy định pháp luật.
3. Phí thu từ những hoạt động dịch vụ của các cơ quan nhà nước thực hiện, trường hợp được khoán chi phí hoạt động sẽ được khấu trừ. 
4. Phí thu từ những hoạt động dịch vụ do đơn vị sự nghiệp công lập, doanh nghiệp nhà nước thực hiện, sau khi trừ phân được trích lại để bù đắp vào chi phí theo quy định pháp luật. 
5. Những khoản nộp ngân sách nhà nước từ các hoạt động kinh tế của Nhà nước.
6. Huy động nguồn đóng góp từ những cá nhân, tổ chức, cơ quan theo quy định pháp luật. 
7. Thu từ việc bán tài sản nhà nước, kể cả chuyển nhượng quyền sử dụng đất, mục đích sử dụng đất do các đơn vị, cơ quan, tổ chức Nhà nước quản lý. 
8. Tiền cho thuê đất, thuê mặt nước; tiền sử dụng đất; tiền sử dụng khu vực biển; tiền cho thuê và bán nhà ở thuộc sở hữu Nhà nước. 
9. Thu từ các tài sản được xác lập quyền sở hữu của Nhà nước, thu cấp quyền khai thác tài nguyên nước, khai thác khoáng sản. 
10. Thu từ xử phạt vi phạm hành chính, phạt và tịch thu khác theo quy định pháp luật. 
11. Những khoản đóng góp tự nguyện từ cá nhân, tổ chức trong và ngoài nước. 
12. Những khoản viện trợ không hoàn lại của Chính phủ các nước, cá nhân, tổ chức ở ngoài nước.

Các khoản chi NSNN

Theo quy định tại Điều 3 Nghị định 163/2016/NĐ-CP, các khoản chi của NSNN bao gồm:

1. Chi đầu tư phát triển:

1. Chi đầu tư xây dựng cơ bản cho những dự án theo từng lĩnh vực được quy định tại khoản 3 Điều này.
2. Đầu tư và hỗ trợ vốn cho những doanh nghiệp cung cấp sản phẩm dịch vụ công ích do Nhà nước đặt hàng, tổ chức kinh tế, tổ chức tài chính của trung ương và địa phương, đầu tư vốn nhà nước vào các doanh nghiệp theo quy định pháp luật. 
3. Những khoản chi đầu tư phát triển khác theo quy định pháp luật. 

2. Chi thường xuyên cho các lĩnh vực Quốc phòng; An ninh và trật tự, an toàn xã hội; Sự nghiệp khoa học và công nghệ; Sự nghiệp giáo dục đào tạo và dạy nghề; Sự nghiệp y tế, dân số và gia đình; Sự nghiệp phát thanh, truyền hình, thông tấn; Sự nghiệp văn hóa thông tin; Sự nghiệp bảo vệ môi trường; Sự nghiệp thể dục thể thao; Các hoạt động kinh tế, Hoạt động của các cơ quan nhà nước; Chi bảo hiểm xã hội; Chi thường xuyên khác theo quy định pháp luật. 
3. Chi dự trữ quốc gia
4. Chi trả phí, lãi và chi phí sinh hoạt từ những khoản tiền do Chính phủ, chính quyền địa phương vay. 
5. Chi viện trợ từ ngân sách trung ương cho các Chính phủ hoặc tổ chức ngoài nước. 
6. Chi cho vay theo pháp luật quy định
7. Chi bổ sung NSNN cho quỹ dự trữ tài chính
8. Chi bổ sung cân đối nguồn ngân sách, bổ sung có mục tiêu từ ngân sách cấp trên cho cấp dưới.

Điều kiện để thu, chi đối với ngân sách nhà nước

Điều kiện thu NSNN 

Căn cứ vào Khoản 1, Điều 12 Luật Ngân sách nhà nước 2015 đã quy định điều kiện thu NSNN như sau: Thu NSNN cần phải được thực hiện theo quy định của Luật này, các luật về thuế cùng những quy định khác của pháp luật về thu NSNN.

Việc thu NSNN cần đảm bảo những nguồn thu tới từ các nguồn theo đúng quy định tại bộ luật này và đã được nêu rõ tại Điều 2 Nghị định 163/2016/NĐ-CP. Ngoài ra, việc thu NSNN cũng cần đảm bảo tuân thủ những nguyên tắc nhất định, một trong số đó chính là nguyên tắc cân đối NSNN. Nguyên tắc cân đối NSNN được thể hiện ở việc cân đối giữa nguồn thu và nguồn chi NSNN. 

Nói theo cách khác, để cân đối NSNN thì Chính phủ cần phải cân bằng giữa những nguồn thu được mà nhà nước huy động thành công và tập trung vào NSNN với việc sử dụng, phân phối những nguồn thu tiền tệ đó để mục đích phục vụ cho những nhu cầu, mục tiêu của nhà nước trong một khoảng thời gian nhất định. 

Bên cạnh đó, việc đảm bảo tuân thủ quy định về thuế và các quy định khác theo pháp luật cũng là một điều quan trọng cần được cân nhắc mỗi khi thực hiện những khoản thu cho NSNN. 

Điều kiện chi NSNN

Tương tự như thu NSNN, hoạt động phân bổ và sử dụng các nguồn lực từ NSNN cũng cần được quản lý và quy định tại Khoản 2 Điều 12 Luật Ngân sách nhà nước 2015. Theo đó, điều kiện để thực hiện chi NSNN như sau:

• Khoản chi được thực hiện khi nằm trong dự toán ngân sách trước đó: Mọi nhu cầu sử dụng đến các khoản chi phục vụ cho những mục tiêu trong năm kế hoạch cần phải có bản dự toán thu chi ngân sách, đồng thời phải được cơ quan nhà nước có thẩm quyền lần lượt từ thấp tới cao xét duyệt và thông qua. 
• Khoản chi cần phải tuân thủ nghiêm ngặt tiêu chuẩn, tiến độ, định mức được quyết định bởi cơ quan có thẩm quyền: Những đơn vị có thẩm quyền liên quan cần được rà soát định kỳ khi định mức chi ngân sách để đảm bảo định mức tiêu chuẩn chi tiêu phù hợp với ngân sách cũng như mục tiêu, đồng thời ban hành tiếp các định mức, chế độ và tiêu chuẩn dựa vào nhu cầu thực tế. 
• Các khoản dự định chi cần được quyết định bởi người được ủy quyền hoặc thủ trưởng đơn vị: Thủ trưởng đơn vị là người đứng đầu mỗi cơ quan, họ sẽ là người hiểu rõ nhất về những vấn đề cần chi cũng như việc phân bổ nguồn chi ra sao cho hợp lý. 

Những hành vi bị cấm trong hoạt động quản lý ngân sách nhà nước

Dưới đây là hành vi cần tránh trong việc thực hiện quản lý NSNN được quy định tại Điều 18 Luật Ngân sách nhà nước 2015:

• Lợi dụng chức vụ, quyền hạn để chiếm đoạt, thiếu trách nhiệm dẫn đến thiệt hại nguồn thu NSNN. 
• Thu sai quy định của luật tế và quy định khác của pháp luật về thu NSNN; phân chia sai về quy định nguồn thu giữa ngân sách các cấp; tự ý đặt ra những khoản thu trái với quy định pháp luật, giữ lại nguồn thu của NSNN sai chế độ. 
• Chi không có dự toán, trừ trường hợp đã được quy định tại Điều 51 của Luật này; chi sai chế độ, định mức chi, tiêu chuẩn, không đúng với mục đích; chi không đúng với dự toán ngân sách được giao; tự ý đặt ra những khoản chi trái với quy định pháp luật. 
• Quyết định đầu tư vào dự án, chương trình có sử dụng vốn ngân sách không đúng thẩm quyền, không xác định rõ nguồn vốn thực hiện. 
• Sử dụng NSNN để tạm ứng, cho vay, góp vốn trái với quy định pháp luật. 
• Thực hiện vay trái với quy định pháp luật. vay vượt khả năng cân đối của NSNN. 
• Trì hoãn sử dụng dụng NSNN khi đã đảm bảo những điều kiện chi theo quy định pháp luật. 
• Hạch toán sai lệch với chế độ kế toán và mục lục ngân sách nhà nước. 
• Lập kế hoạch, trình dự toán, quyết toán NSNN chậm so với thời hạn quy định. 
• Phê chuẩn, phê duyệt quyết toán NSNN sai quy định pháp luật.
• Xuất quỹ NSNN tại Kho bạc Nhà nước mà khoản chi đó không nằm trong dự toán được cơ quan có thẩm quyền quyết định. 

Thông qua bài viết, Luật Đại Bằng đã cung cấp chi tiết thông tin về những điều cần biết khi thực hiện thu, chi các khoản ngân sách nhà nước cùng một số điều cần tránh. Mọi thắc mắc về vấn đề này, hãy liên hệ đến bộ phận luật sư của chúng tôi để được hỗ trợ và tư vấn pháp luật nhanh chóng.