Năng Lực Pháp Luật Là Gì – Những Chế Định Dân Sự Cơ Bản

Năng lực pháp luật là một trong những khái niệm quan trọng trong hệ thống pháp lý, thể hiện khả năng của cá nhân và pháp nhân trong việc tham gia vào các quan hệ xã hội. Bài viết sau luatdaibang.net sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về năng lực pháp luật là gì, quyền và nghĩa vụ hợp pháp của mình trong giao dịch dân sự, bảo vệ bản thân trước những tranh chấp pháp luật trong cuộc sống hàng ngày. 

Năng lực pháp luật là gì?

Năng lực pháp luật là khả năng mà pháp luật quy định cho cá nhân hoặc tổ chức có quyền và nghĩa vụ nhất định. Những đối tượng trên sẽ sử dụng tư cách chủ thể hợp pháp này để tham gia vào các quan hệ xã hội và quan hệ dân sự.

Quyền và nghĩa vụ của các chủ thể là chế định cơ bản trong Luật Dân sự
Quyền và nghĩa vụ của các chủ thể là chế định cơ bản trong Luật Dân sự

Theo đó, có thể hiểu đây là một thuộc tính không thể tách rời của mỗi chủ thể trong quan hệ pháp luật. Tuy nhiên, đây không phải tính tự nhiên mà do nhà nước quy định và mỗi quốc gia sẽ có những điều khoản khác nhau.

Đặc điểm cơ bản

Thuộc tính không thể tách rời 

Đây là một đặc điểm vốn có của mọi cá nhân, tổ chức, được pháp luật công nhận và cho phép tham gia vào các quan hệ pháp lý. 

  • Đối với cá nhân: Năng lực của mỗi cá nhân hình thành ngay khi họ sinh ra và tồn tại suốt đời, không bị mất đi. Chẳng hạn một đứa trẻ khi sinh ra đều có các quyền nhân thân cơ bản như quyền sống, quyền được khai sinh, quyền bất khả xâm phạm về thân thể, quyền được pháp luật bảo hộ về sức khỏe, danh dự, nhân phẩm,… và các cá nhân, tổ chức khác có nghĩa vụ phải tôn trọng các quyền đó. 
  • Đối với tổ chức: Khi được thành lập hợp pháp theo các quy định của pháp luật, mỗi tổ chức đều có một số quyền cơ bản như quyền thừa kế, quyền tài sản,… để tham gia vào các hoạt động pháp lý làm phát sinh trách nhiệm của các bên. Năng lực này của tổ chức không thể chuyển nhượng hay thay đổi trừ khi tổ chức đó giải thể, phá sản hoặc bị sáp nhập vào tổ chức khác.

Được Nhà nước điều chỉnh dựa trên các chế định pháp luật

Mặc dù năng lực này được coi là chế định cơ bản, nhưng đây không phải là một đặc tính tự nhiên mà luôn được điều chỉnh bởi pháp luật của mỗi quốc gia trên thực tế. Chỉ khi pháp luật quy định rõ ràng quyền và nghĩa vụ của mỗi chủ thể trong các quan hệ pháp lý thì mới phát sinh năng lực cơ bản của chủ thể đó.

Nhà nước quy định rõ ràng năng lực của các thủ thể trong các văn bản pháp luật
Nhà nước quy định rõ ràng năng lực của các thủ thể trong các văn bản pháp luật

Luật Đại Bàng tìm hiểu, hiện nay pháp luật Việt Nam chưa quy định về hôn nhân cùng giới. Do vậy, cho dù các cá nhân có quan hệ ràng buộc nhất định với nhau nhưng các quyền và nghĩa vụ của họ không được quy định trong các văn bản quy phạm pháp luật trên thực tế thì đó không phải là năng lực của cá nhân.

Không bị chuyển giao, hạn chế, trừ trường hợp pháp luật có quy định khác

Năng lực pháp luật gắn liền với mỗi chủ thể và các cá nhân, tổ chức không thể chuyển giao năng lực chủ thể của mình cho người khác. Bên cạnh đó, khi tham gia quan hệ pháp luật, mỗi chủ thể đều phát sinh các quyền và nghĩa vụ khác nhau nên việc chuyển giao lúc này sẽ khiến quyền lợi hợp pháp của chủ thể khác bị ảnh hưởng nghiêm trọng.

Đồng thời, năng lực này chỉ bị hạn chế với mục đích bảo vệ trật tự công cộng, xã hội hoặc quyền lợi của những người yếu thế. Chẳng hạn một người bị Tòa án tuyên bố mất năng lực hành vi dân sự, họ vẫn giữ một số quyền và nghĩa vụ cơ bản, nhưng sẽ bị hạn chế khả năng tự mình thực hiện một số quyền khác trong những quan hệ xã hội nhất định. 

Phân loại năng lực pháp luật dân sự

Năng lực pháp luật cá nhân

Định nghĩa 

Trong các quan hệ nhân thân và quan hệ tài sản mà Luật Dân sự điều chỉnh thì cá nhân là chủ thể đầu tiên và các chủ thể khác cũng thông qua hành vi của con người khi tham gia vào các quan hệ dân sự. Để tham gia vào quan hệ xã hội và quan hệ dân sự, cá nhân phải có tư cách chủ thể được tạo thành bởi năng lực hành vi và năng lực pháp luật.

Năng lực chủ thể là điều kiện cần thiết để công dân có quyền và nghĩa vụ hợp pháp
Năng lực chủ thể là điều kiện cần thiết để công dân có quyền và nghĩa vụ hợp pháp

Theo Khoản 1 Điều 16 BLDS 2015: “Năng lực pháp luật dân sự của cá nhân là khả năng của cá nhân có quyền dân sự và có nghĩa vụ dân sự.” Như vậy, năng lực này dân sự của cá nhân là tiền đề, điều kiện cần thiết để công dân có quyền và nghĩa vụ hợp pháp, đồng thời cũng không thể thiếu trong quan hệ pháp luật dân sự.

Đặc điểm cơ bản 

Thứ nhất, năng lực pháp luật của cá nhân được Nhà nước ghi nhận trong các văn bản pháp lý và chịu ảnh hưởng bởi điều kiện kinh tế, chính trị, xã hội và hình thái kinh tế – xã hội của từng thời kỳ lịch sử nhất định. 

Thứ hai, mọi cá nhân đều bình đẳng về năng lực chủ thể theo Khoản 2 Điều 16 BLDS 2015. Năng lực này của cá nhân không bị hạn chế bởi bất cứ lý do nào (độ tuổi, địa vị xã hội, giới tính, tôn giáo, dân tộc,…). 

Thứ ba, năng lực này do Nhà nước quy định cho tất cả cá nhân nhưng Nhà nước cũng không cho phép công dân tự hạn chế năng lực của chính họ và của cá nhân khác. Đồng thời, đây cũng là thuộc tính nhân thân của chủ thể và không thể dịch chuyển cho chủ thể khác, chỉ có thể bị hạn chế theo quy định của pháp luật.

Thứ tư, năng lực pháp luật dân sự được đảm bảo. Nhà nước tạo mọi điều kiện để đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của công dân được thực hiện, biến năng lực này của cá nhân thành các quyền năng dân sự cụ thể.

Nội dung chính

Điều 17 BLDS 2015 quy định nội dung, những quyền dân sự cụ thể của cá nhân được ghi nhận trong tất cả các phần của BLDS, cụ thể gồm ba nhóm chính:

– Quyền nhân thân gắn với tài sản và quyền nhân thân không gắn với tài sản

– Quyền thừa kế, quyền sở hữu, quyền khác đối với tài sản 

– Quyền tham gia vào quan hệ dân sự và quyền, nghĩa vụ phát sinh từ các quan hệ đó

Năng lực pháp luật của pháp nhân

Định nghĩa 

Theo Khoản 1 Điều 86 BLDS 2015: “Năng lực pháp luật dân sự của pháp nhân là khả năng của pháp nhân có các quyền, nghĩa vụ dân sự.” Có thể hiểu, năng lực này của pháp nhân phát sinh khi pháp nhân được thành lập hợp pháp và chấm dứt khi pháp nhân bị giải thể, sáp nhập theo quy định của pháp luật. 

Quyền và nghĩa vụ phát sinh khi pháp nhân được thành lập hợp pháp
Quyền và nghĩa vụ phát sinh khi pháp nhân được thành lập hợp pháp

Bên cạnh đó, năng lực này của pháp nhân còn được xác định theo loại hình pháp lý đặc trưng của tổ chức đó. Chẳng hạn, công ty trách nhiệm hữu hạn khi thành lập phải tuân theo những điều khoản, trách nhiệm khác với công ty cổ phần, doanh nghiệp tư nhân,..

Đặc điểm cơ bản 

Thứ nhất, năng lực pháp luật của pháp nhân được Nhà nước ghi nhận trong các văn bản pháp lý và chịu ảnh hưởng bởi điều kiện kinh tế, chính trị, xã hội và hình thái kinh tế – xã hội của từng thời kỳ lịch sử nhất định. Điều này có nghĩa là quyền và nghĩa vụ của pháp nhân có thể thay đổi theo sự phát triển của xã hội và hệ thống pháp lý.

Thứ hai, tất cả pháp nhân đều có quyền và nghĩa vụ bình đẳng, không bị phân biệt bởi các yếu tố như quy mô, loại hình tổ chức hay mục đích hoạt động. Pháp nhân có quyền tham gia vào các quan hệ pháp luật và chịu trách nhiệm như nhau, đảm bảo tính công bằng trong xã hội.

Thứ ba, năng lực pháp luật của pháp nhân chỉ có thể bị hạn chế theo quyết định của cơ quan nhà nước có thẩm quyền khi có căn cứ pháp lý rõ ràng. Điều này bảo vệ quyền lợi hợp pháp của pháp nhân không bị xâm phạm một cách tùy tiện.

Nội dung chính

Mỗi một pháp nhân được thành lập đều có nhiệm vụ nhất định (sản xuất kinh doanh hay nhiệm vụ xã hội) và mục đích (phi lợi nhuận hoặc lợi nhuận). Bởi vậy, năng lực này của pháp nhân phải phù hợp với mục đích hoạt động của pháp nhân đó.

Mọi pháp nhân đều có quyền và nghĩa vụ bình đẳng, không bị phân biệt
Mọi pháp nhân đều có quyền và nghĩa vụ bình đẳng, không bị phân biệt

Mục đích này được xác định bởi điều lệ của pháp nhân hoặc quyết định thành lập pháp nhân do cơ quan có thẩm quyền đã thành lập pháp nhân đó thông qua. Việc thay đổi mục đích hoạt động dẫn đến thay đổi quyền và nghĩa vụ của pháp nhân. 

Bên cạnh đó, năng lực pháp luật của pháp nhân là chuyên biệt, phù hợp với mục đích và lĩnh vực hoạt động riêng nên các pháp nhân khác nhau có năng lực khác nhau. 

Việc hiểu rõ năng lực pháp luật là gì giúp bạn xác định được quyền và nghĩa vụ của mình, đồng thời bảo vệ người thân, bạn bè trước những rủi ro pháp lý tiềm ẩn. Nếu bạn cần tư vấn pháp luật kỹ hơn về vấn đề này, hãy truy cập luatdaibang.net và để lại thông tin liên hệ, các luật sư chuyên nghiệp sẽ hỗ trợ bạn trong thời gian nhanh nhất. Trân trọng!