Văn Bản Pháp Luật Là Gì? Khái Niệm, Phân Loại, Vai Trò

Trong đời sống xã hội hiện nay, mọi hoạt động của các cá nhân, tổ chức đều phải chịu sự điều chỉnh của pháp luật. Các quy tắc, quy định này sẽ được cụ thể hóa bằng các văn bản pháp luật – công cụ giúp nhà nước quản lý xã hội. Vậy văn bản pháp luật là gì? Bài viết này của Luật Đại Bàng giúp mọi người có cái nhìn toàn diện, dễ hiểu và chính xác nhất về khái niệm này nhé.

Văn bản pháp luật là gì?

Văn bản pháp luật là loại văn bản do cơ quan nhà nước hoặc người có thẩm quyền ban hành, tuân thủ theo đúng trình tự và thủ tục được luật định. Bên trong văn bản này chứa các quy tắc xử sự mang tính bắt buộc chung, đóng vai trò làm khuôn mẫu cho các chủ thể thực hiện theo pháp luật. Các quy tắc được áp dụng lặp lại nhiều lần với nhiều đối tượng, trong phạm vi thời gian và không gian nhất định.

Hệ thống văn bản pháp luật được chia thành 3 nhóm chính: văn bản quy phạm pháp luật, văn bản áp dụng pháp luật và văn bản hành chính. Mỗi nhóm sẽ mang những đặc trưng riêng về nội dung, tính chất và vai trò trong hoạt động quản lý nhà nước. Người dân cần phải thực hiện theo đúng các quy định được đưa ra để tránh bị phạt theo những điều luật được nêu.

Đặc điểm nổi bật của văn bản pháp luật là gì?

Khi tìm hiểu về văn bản pháp luật là gì thì bạn cần phải nhận diện được các yếu tố đặc trưng giúp phân biệt với các văn bản khác. Mỗi văn bản pháp luật đều sẽ mang những dấu hiệu nhận biết rõ ràng như:

Được ban hành bởi chủ thể có thẩm quyền

Tại Việt Nam, thẩm quyền ban hành văn bản pháp luật thuộc về các cơ quan nhà nước với 3 lĩnh vực chính: lập pháp, hành pháp, tư pháp. Ngoài ra, pháp luật còn trao cho các cá nhân là những người đứng đầu cơ quan nhà nước hoặc thủ trưởng đơn vị trực thuộc có thể ban hành văn bản pháp luật trong phạm vi quản lý của mình.

Việc ban hành cần phải tuân thủ theo đúng phạm vi và chức năng đã được pháp luật quy định. Mọi văn bản được ban hành trái thẩm quyền đều không còn giá trị về mặt pháp lý, bất kể nội dung đúng hay sai.

Có hình thức do pháp luật quy định

Hình thức trình bày của văn bản pháp luật được xác định sẽ dựa trên 2 yếu tố cụ thể:

• Tên gọi: Hệ thống pháp luật Việt Nam quy định nhiều loại văn bản với các tên gọi cụ thể như hiến pháp, luật, pháp lệnh, nghị định, nghị quyết,..
• Thể thức: Là quy chuẩn bắt buộc cần tuân thủ về bố cục, trình bày, định dạng nhằm đảm bảo được sự thống nhất với toàn bộ hệ thống văn bản. Thể thức còn giúp liên kết chặt chẽ giữa hình thức và nội dung, tạo tính minh bạch và chuyên nghiệp.

Ban hành theo trình tự, thủ tục nhất định

Mỗi văn bản pháp luật chỉ được xem là hợp pháp khi được ban hành theo đúng quy trình, thủ tục được pháp luật quy định. Chẳng hạn, luật ban hành văn bản quy phạm pháp luật, luật khiếu nại, luật tố cáo,…

Mặc dù mỗi loại văn bản đều có thủ tục riêng nhưng nhìn chung quá trình này đều trải qua các bước chuyên môn, nghiệp vụ rõ ràng. Việc ban hành cần có sự phối hợp, kiểm tra và giám sát của các cơ quan chức năng có thẩm quyền nhằm đảm bảo được tính hợp pháp, hợp lý của văn bản.

Thể hiện ý chí của chủ thể ban hành

Nội dung của văn bản pháp luật luôn phản ánh ý chí của cơ quan hoặc các cá nhân ban hành. Ý chí này thể hiện dưới dạng các quy phạm pháp luật mang tính bắt buộc chung như cấm, cho phép hay bắt buộc. Hoặc thông qua các mệnh lệnh, chỉ đạo trực tiếp từ những người có thẩm quyền.

Có tính bắt buộc và được nhà nước bảo đảm thi hành

Tính bắt buộc là đặc trưng không thể thiếu trong các văn bản pháp luật hiện hành. Mọi tổ chức, cá nhân liên quan đến quy định phải nghiêm túc tuân thủ. Nhà nước sẽ đảm bảo việc thi hành thông qua nhiều biện pháp như tuyên truyền, giáo dục hoặc áp dụng các biện pháp cưỡng chế khi cần thiết.

Nếu như có bất cứ hành vi vi phạm hay không thực hiện đúng nội dung của văn bản pháp luật sẽ phải chịu trách nhiệm pháp lý theo quy định. Tùy theo mức độ và tính chất của hành vi vi phạm sẽ có các cách thức, quy định xử lý khác nhau.

Các loại văn bản pháp luật hiện nay

Sau khi mọi người tìm hiểu sơ lược về văn bản pháp luật là gì và các đặc điểm cơ bản thì cần biết tới cách phân biệt của từng loại văn bản. Dựa vào mục đích, nội dung và tính chất pháp lý, văn bản pháp luật ở Việt Nam được chia thành các nhóm chính:

Văn bản quy phạm pháp luật

Văn bản quy phạm pháp luật là loại văn bản có chứa các quy phạm pháp luật mang tính chất bắt buộc chung, được áp dụng nhiều lần với nhiều đối tượng trong thực tế. Loại văn bản này chỉ được ban hành bởi các cơ quan hoặc cá nhân có thẩm quyền theo quy định của Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 2015. Hình thức, trình tự ban hành cần tuân thủ nghiêm ngặt để đảm bảo tính hợp pháp của văn bản.

Điểm đặc trưng của văn bản quy phạm pháp luật là phạm vi áp dụng rộng, mang tính định hướng và điều chỉnh chung cho một nhóm quan hệ xã hội nhất định. Những quy định trong loại văn bản này là cơ sở để xây dựng các văn bản áp dụng hoặc pháp luật, văn bản hành chính khi triển khai trong thực tế. (Xem thêm về Bộ Luật hành chính).

Văn bản áp dụng pháp luật

Khác với văn bản quy phạm pháp luật, văn bản áp dụng pháp luật được ban hành để giải quyết một trường hợp cụ thể, áp dụng cho một số hoặc một số đối tượng xác định. Nội dung của loại văn bản này chứa đựng các mệnh lệnh cá biệt, có hiệu lực một lần và chấm dứt sau khi giải quyết xong. 

Văn bản áp dụng pháp luật được xây dựng trên cơ sở quy định đã có trong văn bản quy phạm pháp luật. Chúng có vai trò cụ thể hóa pháp luật vào từng vụ việc, đảm bảo triển khai chính xác và hiệu quả trong thực tiễn. Ví dụ: Quyết định bổ nhiệm cán bộ, quyết định xử phạt vi phạm,…

Văn bản hành chính

Văn bản hành chính là loại văn bản được ban hành nhằm triển khai, hướng dẫn hoặc truyền đạt thông tin từ cấp trên xuống cấp dưới. Khác với 2 loại văn bản trên, văn bản hành chính thường không chứa các quy phạm pháp luật mang tính bắt buộc chung. Thay vào đó chỉ phục vụ công tác điều hành, phối hợp và quản lý nội bộ của cơ quan nhà nước.

Loại văn bản này có thể mang nhiều hình thức khác nhau: công văn, báo cáo, kế hoạch công tác,… Nội dung sẽ gắn liền với việc thực hiện các quy định đã nêu ra trong văn bản quy phạm pháp luật. Ví dụ: công văn hướng dẫn thi hành luật, thông báo mời họp,…

Trên đây những thông tin chi tiết giúp bạn hiểu rõ về văn bản pháp luật là gì cùng các thông tin liên quan. Việc nắm vững các thông tin này giúp bạn áp dụng luật pháp đúng đắn và tránh các rủi ro pháp lý không đáng có.

Nếu bạn cần được tư vấn pháp luật chuyên sâu, nhanh chóng và chính xác thì hãy liên hệ ngay với Luật Đại Bàng. Chúng tôi sở hữu đội ngũ luật sư giàu kinh nghiệm, am hiểu pháp luật. Truy cập ngay website : luatdaibang.net để được tư vấn giải pháp pháp lý hiệu quả, bảo vệ tối đa quyền và lợi ích của bạn.