Tội Hiếp Dâm: Các Yếu Tố Cấu Thành Tội Và Mức Hình Phạt

Tội hiếp dâm là một trong những tội danh nghiêm trọng trong Bộ luật Hình sự Việt Nam, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến danh dự, nhân phẩm và sức khỏe của nạn nhân. Đây là hành vi bị xã hội lên án mạnh mẽ và bị pháp luật xử lý nghiêm khắc. Bài viết dưới của Luật Đại Bàng sẽ giúp bạn hiểu rõ về dấu hiệu pháp lý của tội hiếp dâm, mức án cụ thể và cách xử lý nếu liên quan đến vụ việc.

Tội hiếp dâm là gì?

Theo quy định ở khoản 1 Điều 141 Bộ luật Hình sự năm 2015 (đã được sửa đổi, bổ sung năm 2017), bất kỳ ai sử dụng bạo lực, đe dọa dùng bạo lực, lợi dụng tình trạng không thể tự vệ của người bị hại hoặc dùng thủ đoạn khác để ép buộc thực hiện hành vi giao cấu hay hành vi quan hệ tình dục trái với ý chí của nạn nhân đều bị truy cứu trách nhiệm hình sự về hành vi phạm tội hiếp dâm.

Ngoài quy định trên, căn cứ vào Điều 3 Nghị quyết 06/2019/NQ-HĐTP còn có các khái niệm khác cần làm rõ như sau:

Giao cấu

Đây là hành vi đưa cơ quan sinh dục nam vào cơ quan sinh dục nữ, dù mức độ xâm nhập có sâu hay không.

Hành vi quan hệ tình dục khác

Hành vi này là việc mà một người, không phân biệt giới tính dùng bộ phận sinh dục nam, các bộ phận cơ thể (chẳng hạn ngón tay, ngón chân, lưỡi,…) hoặc dụng cụ tình dục để thực hiện hành vi xâm nhập vào âm đạo, miệng hoặc hậu môn của người khác, không phụ thuộc vào mức độ xâm nhập và bao gồm các hành vi sau:

• Cho bộ phận sinh dục nam vào miệng hoặc hậu môn của người khác.
• Sử dụng các bộ phận khác trên cơ thể (chẳng hạn như lưỡi, tay, chân,…) hay dụng cụ tình dục để đưa vào bộ phận sinh dục hoặc hậu môn của người khác.

Dụng cụ tình dục

Các dụng cụ này được thiết kế chuyên biệt để phục vụ cho mục đích quan hệ tình dục (gồm dương vật giả, âm hộ giả, âm đạo giả,…) hoặc các vật dụng khác được sử dụng trong hoạt động tình dục.

Lợi dụng tình trạng không thể tự vệ từ phía nạn nhân

Đây là hành vi của người phạm tội nhằm giao cấu hoặc thực hiện hành vi tình dục khác khi nạn nhân rơi vào một số hoàn cảnh cụ thể:

• Người bị hại mất khả năng kháng cự (do tai nạn, ngất đi, bị trói hoặc do khuyết tật);
• Người bị hại rơi vào tình trạng không còn khả năng nhận thức rõ ràng hoặc không thể kiểm soát hành vi của mình (do ảnh hưởng từ các yếu tố như sử dụng rượu, bia, thuốc an thần, thuốc ngủ, chất gây mê, ma túy, các chất kích thích khác, hoặc mắc bệnh tâm thần hay bệnh lý làm suy giảm chức năng thần kinh).

Thủ đoạn khác

Bao gồm:

• Đầu độc nạn nhân;
• Ép buộc hoặc cho nạn nhân sử dụng thuốc ngủ, thuốc mê, rượu, bia hoặc các chất kích thích mạnh khác khiến nạn nhân mất khả năng nhận thức và kiểm soát hành vi nhằm thực hiện hành vi giao cấu hoặc quan hệ tình dục khác.
• Đưa ra lời hứa giúp người khác tốt nghiệp, đi học, thi đấu hay biểu diễn ở nước ngoài để thực hiện hành vi giao cấu hoặc quan hệ tình dục khác.

Trái với ý muốn của nạn nhân

Khái niệm này được hiểu là người bị hại không đồng ý, miễn cưỡng chấp nhận hoặc không thể thể hiện ý chí của mình đối với hành vi quan hệ tình dục có chủ ý của người phạm tội hiếp dâm.

Dấu hiệu pháp lý tội hiếp dâm

Để kết luận một hành vi thuộc tội hiếp dâm theo Điều 141 Bộ luật Hình sự, cần kiểm tra xem hành vi đó có đầy đủ các yếu tố cấu thành tội phạm hay không. Nghĩa là nó sẽ bao gồm 4 yếu tố sau:

Chủ thể

Theo Điều 12 của Bộ luật Hình sự, tội hiếp dâm có thể do bất kỳ cá nhân nào gây ra, bao gồm công dân Việt Nam, người nước ngoài hoặc người không quốc tịch, miễn là từ đủ 14 tuổi trở lên và có năng lực chịu trách nhiệm hình sự đầy đủ, tức là có khả năng nhận thức và làm chủ hành vi. Cụ thể:

• Người từ đủ 14 cho đến dưới 16 tuổi sẽ bị truy cứu trách nhiệm hình sự về những tội phạm rất nghiêm trọng và đặc biệt nghiêm trọng được quy định tại Khoản 2, 3, 4 Điều 141 Bộ luật Hình sự.
• Người đủ 16 tuổi trở lên vi phạm vào quy định tại Khoản 1 Điều 141 Bộ luật Hình sự sẽ bị truy cứu trách nhiệm hình sự.

Khách thể

Hành vi phạm tội không chỉ xâm phạm nhân phẩm, danh dự của nạn nhân mà còn có thể ảnh hưởng đến sức khỏe thể chất, tinh thần, thậm chí gián tiếp đe dọa đến tính mạng của họ (gây chết hoặc dẫn đến tự sát).

Mặt khách quan

Mặt khách quan của tội hiếp dâm được biểu hiện qua ít nhất một trong các hành vi hoặc dấu hiệu sau đây:

• Dùng vũ lực hoặc đe dọa dùng vũ lực (được hiểu tương tự như trong các tội giết người và đe dọa giết người) nhằm mục đích làm cho nạn nhân không còn khả năng chống cự, từ đó thực hiện hành vi giao cấu mà không có sự đồng thuận của họ. (Ví dụ như kẻ phạm tội sử dụng vũ lực để cưỡng ép khiến nạn nhân không thể phản kháng)
• Lợi dụng tình trạng không thể tự vệ (có hạn chế về thể chất hoặc tinh thần, không có khả năng chống lại hành vi giao cấu của người phạm tội) của nạn nhân hoặc sử dụng các thủ đoạn khác để thực hiện giao cấu trái với ý muốn của họ. Trong trường hợp này, người phạm tội không nhất thiết phải dùng vũ lực hay đe dọa vũ lực nhưng vẫn thực hiện được hành vi giao cấu trái ý muốn nạn nhân.
• Có hành động lợi dụng thủ đoạn khác để thực hiện giao cấu với người bị hại.
• Thực hiện các hành vi quan hệ tình dục khác như quan hệ qua hậu môn hoặc bằng miệng mà nạn nhân không đồng ý.

Mặt chủ quan

Theo Điều 10 Bộ luật Hình sự, người phạm tội hiếp dâm thực hiện hành vi phạm tội với lỗi cố ý gồm:

• Người biết hành động của mình gây nguy hiểm cho xã hội, nhận thức được hậu quả và có ý định để hậu quả đó xảy ra.
• Người ý thức được tính nguy hiểm của hành vi của mình đối với xã hội, dự đoán hậu quả có thể xảy ra và dù không muốn, vẫn thờ ơ để hậu quả xảy ra.

Khung hình phạt tội hiếp dâm

Căn cứ Điều 141 Bộ luật Hình sự, tội hiếp dâm sẽ bị xử lý hình sự với 4 khung hình phạt tù tăng dần tùy theo mức độ vi phạm và một khung hình phạt bổ sung. Cụ thể:

1. Người nào dùng vũ lực, đe dọa dùng vũ lực hoặc lợi dụng tình trạng không thể tự vệ được của nạn nhân hoặc thủ đoạn khác giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác trái với ý muốn của nạn nhân, thì bị phạt tù từ 02 năm đến 07 năm.
2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 07 năm đến 15 năm:
3. a) Có tổ chức;
4. b) Đối với người mà người phạm tội có trách nhiệm chăm sóc, giáo dục, chữa bệnh;
5. c) Nhiều người hiếp một người;
6. d) Phạm tội 02 lần trở lên;

đ) Đối với 02 người trở lên;

1. e) Có tính chất loạn luân;
2. g) Làm nạn nhân có thai;
3. h) Gây thương tích, gây tổn hại cho sức khỏe hoặc gây rối loạn tâm thần và hành vi của nạn nhân mà tỷ lệ tổn thương cơ thể từ 31% đến 60%;
4. i) Tái phạm nguy hiểm.
5. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 12 năm đến 20 năm hoặc tù chung thân:
6. a) Gây thương tích, gây tổn hại cho sức khỏe hoặc gây rối loạn tâm thần và hành vi của nạn nhân mà tỷ lệ tổn thương cơ thể 61% trở lên;
7. b) Biết mình bị nhiễm HIV mà vẫn phạm tội;
8. c) Làm nạn nhân chết hoặc tự sát.
9. Phạm tội đối với người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi, thì bị phạt tù từ 05 năm đến 10 năm.

Phạm tội thuộc một trong các trường hợp quy định tại khoản 2 hoặc khoản 3 Điều này, thì bị xử phạt theo mức hình phạt quy định tại các khoản đó.

5. Người phạm tội còn có thể bị cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm.

Mức bồi thường cho nạn nhân trong vụ hiếp dâm

Theo quy định chung, chỉ khi có thiệt hại xảy ra thì nạn nhân mới có quyền yêu cầu bồi thường. Mức bồi thường sẽ được xác định dựa trên tính chất, mức thiệt hại và sự thỏa thuận giữa các bên. Do không có mức cụ thể nào áp dụng chung, người yêu cầu bồi thường phải cung cấp các tài liệu, chứng từ hợp lệ chứng minh cho yêu cầu của mình.

Căn cứ vào Điều 590 Bộ luật Dân sự 2015, người phạm tội có trách nhiệm bồi thường cho nạn nhân các khoản sau:

• Chi phí y tế, dưỡng bệnh, hồi phục sức khỏe và chức năng đã mất hoặc bị suy giảm của nạn nhân.
• Khoản thu nhập thực tế bị mất hoặc suy giảm do người bị hại không thể lao động như trước.
• Nếu người bị tổn hại cần người chăm sóc thường xuyên, thì chi phí chăm sóc và thu nhập bị mất của người chăm sóc cũng sẽ được bồi thường.
• Tiền bồi thường để an ủi, giảm bớt thiệt hại về cảm xúc, tâm lý cho nạn nhân.

Các bước tiến hành khởi tố đối với tội hiếp dâm

Theo quy định của Bộ luật Tố tụng Hình sự, việc khởi tố vụ án về tội hiếp dâm phải trải qua ba bước dưới đây:

Bước 1: Tiếp nhận thông tin, tố cáo tội phạm, đề xuất tiến hành khởi tố vụ án hình sự

Cơ quan điều tra tiến hành tiếp nhận các nguồn thông tin về tội hiếp dâm thông qua các đơn tố giác của cá nhân, thông tin từ các tổ chức, tin tức trên báo chí hoặc phương tiện truyền thông đại chúng, cũng như kiến nghị khởi tố từ các cơ quan nhà nước. Tất cả các nguồn tin phải được tiếp nhận một cách đầy đủ và kịp thời.

Bước 2: Kiểm tra, đối chiếu thông tin nhằm xác minh có hay không hành vi phạm tội

Sau khi tiếp nhận thông tin, cơ quan có thẩm quyền sẽ xác minh dấu hiệu tội hiếp dâm trong thời hạn 20 ngày. Riêng với các vụ phức tạp thì thời hạn giải quyết được kéo dài đến 2 tháng.

Bước 3: Xem xét, đưa ra kết luận khởi tố hoặc bác bỏ việc khởi tố vụ án

Sau khi thực hiện việc kiểm tra, xác minh thông tin tố giác tội phạm và phát hiện có dấu hiệu phạm tội hiếp dâm, các cơ quan có thẩm quyền sẽ ra quyết định khởi tố vụ án hình sự trong phạm vi quyền hạn của mình. Trường hợp không có cơ sở, họ có thể quyết định không khởi tố hoặc hủy bỏ quyết định khởi tố đã ban hành trước đó.

Nơi tiếp nhận đơn tố cáo tội hiếp dâm là ở đâu?

Căn cứ theo quy định Khoản 3 Điều 145 Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015, nạn nhân trong các vụ án hiếp dâm có thể làm đơn tố cáo và nộp cho cơ quan công an để báo cáo vụ việc. Bên cạnh đó, theo Thông tư 126/2020/TT-BCA, lực lượng công an xã, phường, thị trấn vẫn có quyền tiếp nhận các tin báo tố giác tội phạm. Do đó, nạn nhân có thể tố cáo tại cơ quan công an xã, phường, thị trấn hoặc công an quận, huyện gần nhất để vụ việc có thể giải quyết được nhanh chóng và thuận tiện.

Tội hiếp dâm gây hậu quả nghiêm trọng cho nạn nhân và bị pháp luật xử lý nghiêm minh. Việc nắm rõ các quy định pháp luật liên quan sẽ giúp bạn hoặc người thân có được sự bảo vệ cần thiết. Nếu bạn cần tư vấn pháp luật hình sự, đặc biệt trong các vụ án nhạy cảm như hiếp dâm nói trên, hãy liên hệ luatdaibang.net để nhận tư vấn ngay từ đội ngũ luật sư giàu kinh nghiệm.