Thượng Tôn Pháp Luật Là Gì? Vai Trò, Quy Trình Thực Thi

Thượng tôn pháp luật chính là kim chỉ nam để đảm bảo công bằng, trật tự và phát triển bền vững trong xã hội ngày nay. Để giúp bạn đọc hiểu rõ hơn về khái niệm thượng tôn pháp luật là gì, vai trò quan trọng và quy trình thực thi thượng tôn pháp luật trong thực tế, hãy cùng theo dõi bài viết dưới đây của Luật Đại Bàng.

Thượng tôn pháp luật là gì?

Thượng tôn pháp luật là gì? Đây là một khái niệm pháp lý cốt lõi, phản ánh sự tôn trọng tuyệt đối những quy định pháp luật trên mọi khía cạnh của đời sống xã hội. Đó là việc tuân thủ pháp luật, đặt pháp luật lên vị trí cao nhất, chi phối hành vi của các cá nhân, tổ chức và cơ quan nhà nước. 

Khái niệm và bản chất

Thượng tôn pháp luật là nguyên tắc yêu cầu mọi chủ thể trong xã hội, từ các cá nhân, tổ chức đến cơ quan nhà nước đều phải tuân thủ pháp luật một cách công bằng, không có ngoại lệ. Theo quy định tại Điều 2 Hiến pháp Việt Nam 2013, Nhà nước Việt Nam là “nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa”, pháp luật là công cụ tối cao để điều chỉnh quan hệ xã hội. Nguyên tắc này đảm bảo mọi quyết định, hành động trước khi đưa ra dựa trên quy định pháp luật hiện hành.

Nguồn gốc và ý nghĩa lịch sử 

Khái niệm về thượng tôn pháp luật là gì có nguồn gốc từ những tư tưởng pháp trị, nổi bật trong thời kỳ khai sáng ở phương tây với những triết gia nổi tiếng như John Locke và Montesquieu. Tại Việt Nam, tư tưởng này đã xuất hiện từ thời phong kiến qua những bộ luật như Quốc triều hình luật (Bộ luật Hồng Đức) của thời Lê sơ và được củng cố rộng rãi hơn trong thời kỳ hiện đại thông qua văn bản pháp luật như Luật Doanh nghiệp 2022, Luật Phòng, chống tham nhũng 2018. 

Vai trò đối với đời sống

Thượng tôn pháp luật có vai trò là “bộ khung” để duy trì trật tự và bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mọi người. Ví dụ, Bộ luật Dân sự 2015 đã quy định rõ ràng về quyền sở hữu tài sản quyền thừa kế để các cá nhân bảo vệ lợi ích hợp pháp trong tranh chấp. Tương tự, Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi và bổ sung 2017) cũng đã cung cấp cơ sở để xử lý những hành vi vi phạm, như trộm cắp, tham nhũng, từ đó giúp đảm bảo công lý được thực thi.

Vai trò của thượng tôn pháp luật là gì?

Khi tìm hiểu về thượng tôn pháp luật là gì, ta thấy đây là nền móng cho sự phát triển của một xã hội văn minh. Minh họa cho vai trò quan trọng của nguyên tắc này đối với đời sống hiện nay như sau:

Đảm bảo công bằng, bình đẳng

Thượng tôn pháp luật sẽ tạo điều kiện để các cá nhân đều bình đẳng trước pháp luật, bất kể địa vị hay hoàn cảnh kinh tế. Điều 16 Hiến pháp Việt Nam 2013 đã quy định rõ ràng: “Mọi người đều bình đẳng trước pháp luật. Không ai bị phân biệt đối xử trong đời sống chính trị, dân sự, kinh tế, văn hóa, xã hội”. Điều này sẽ giúp ngăn chặn được những hành vi lạm quyền hoặc bất công trong xã hội thực tế.

Thúc đẩy tính minh bạch trong việc quản lý Nhà nước

Các tổ chức, cơ quan nhà nước phải hoạt động trong khuôn khổ của pháp luật, tuân thủ quy định như Luật Cán bộ, công chức 2008 (sửa đổi và bổ sung 2019), Luật Phòng, chống tham nhũng 2018. Ví dụ, Luật Phòng, chống tham nhũng đã yêu cầu kê khai tài sản, thu nhập của các cán bộ công chức, qua đó tăng cường tính minh bạch, trách nhiệm giải trình. 

Bảo vệ quyền lợi của con người, quyền lợi của công dân

Thượng tôn pháp luật chính là cơ sở để bảo vệ các quyền cơ bản như quyền được sống, quyền được tự do ngôn luận và quyền được sở hữu tài sản. Quy định tại Điều 71 Bộ luật Dân sự đã nêu rằng, mỗi cá nhân đều có quyền yêu cầu bồi thường thiệt hại khi quyền lợi hợp pháp của mình bị xâm phạm, đảm bảo công lý trong các tranh chấp dân sự.

Xây dựng niềm tin, thúc đẩy phát triển kinh tế

Một xã hội tôn trọng pháp luật sẽ tạo niềm tin cho nhân dân và nhà đầu tư. Luật Doanh nghiệp cũng đã đơn giản hóa thủ tục thành lập doanh nghiệp, tạo điều kiện thuận lợi cho các hoạt động sản xuất kinh doanh, từ đó thúc đẩy tăng trưởng kinh tế tốt hơn. Thượng tôn pháp luật sẽ giúp xây dựng một môi trường kinh doanh công bằng, minh bạch. 

Tăng cường ổn định chính trị xã hội

Việc thực thi theo quy định của pháp luật sẽ giúp giảm thiểu xung đột và bất ổn. Ví dụ, tuân thủ quy trình về giải quyết khiếu nại, tố cáo theo Luật Khiếu nại, Luật Tố cáo sẽ giúp người dân bày tỏ ý kiến hợp pháp, tránh những hành vi vi phạm trật tự công cộng. 

Quy trình thực thi thượng tôn pháp luật mới nhất

Ngoài việc nắm được khái niệm thượng tôn pháp luật là gì, mỗi cá nhân cũng cần hiểu về quy trình thực thi thượng tôn pháp luật trong thực tế. Cụ thể:

Bước 1: Xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp luật

Một hệ thống pháp luật được xây dựng rõ ràng, đồng bộ sẽ là nền tảng cho thượng tôn pháp luật. Ví dụ, Luật Giao thông đường bộ 2008 (sửa đổi, bổ sung 2020), Luật An ninh mạng 2018, Luật Bảo vệ môi trường 2020 được ban hành để điều chỉnh những lĩnh vực quan trọng trong đời sống. 

Quá trình xây dựng pháp luật đòi hỏi sự tham gia của Quốc hội, Chính phủ và đóng góp ý kiến từ người dân thông qua các kênh như Cổng thông tin điện tử Chính phủ.

Bước 2: Tuyên truyền, phổ biến pháp luật

Việc nâng cao nhận thức pháp luật chính là yếu tố then chốt để đảm bảo thượng tôn pháp luật. Các cơ quan như Sở Tư pháp, Ủy ban nhân dân các cấp thường tổ chức hội thảo, tuyên truyền về các quy định mới. 

Ví dụ, Luật An toàn Vệ sinh Lao động được phổ biến rộng rãi để hướng dẫn người lao động và người sử dụng lao động tuân thủ những tiêu chuẩn an toàn vệ sinh lao động trong sản xuất kinh doanh.

Bước 3: Thực thi, giám sát tuân thủ pháp luật

Các cơ quan hành pháp và tư pháp có vai trò quan trọng trong việc đảm bảo pháp luật được thực thi hiệu quả. Theo Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2021), Tòa án nhân dân các cấp sẽ có trách nhiệm xét xử những vụ án dân sự, hình sự một cách công bằng. Cơ quan thanh tra, kiểm tra cũng tham gia giám sát hoạt động của tổ chức, cá nhân để kịp thời phát hiện, xử lý vi phạm.  

Bước 4: Xử lý trường hợp vi phạm pháp luật

Nếu xảy ra trường hợp vi phạm, cần có biện pháp xử lý nghiêm minh để kịp thời răn đe và nâng cao ý thức tuân thủ. Ví dụ, Điều 317 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017) đã quy định hành vi tham ô tài sản có thể bị phạt tù từ 7 năm đến chung thân tùy thuộc mức độ nghiêm trọng. Việc xử lý công bằng này sẽ giúp củng cố niềm tin của người dân vào hệ thống pháp luật. 

Bước 5: Đánh giá, cải tiến hệ thống pháp luật

Sau khi áp dụng, những quy định pháp luật cần phải được đánh giá định kỳ để đảm bảo tính phù hợp. Ví dụ, Luật Đất đai 2013 đã xem xét sửa đổi để giải quyết những vấn đề phát sinh trong thực tiễn như tranh chấp quyền sử dụng đất. Quá trình này sẽ giúp hệ thống pháp luật luôn đáp ứng hiệu quả yêu cầu của xã hội. 

Những thách thức khi thực thi thượng tôn pháp luật là gì?

Mặc dù đã đạt được nhiều thành tựu nhưng Việt Nam vẫn phải đối mặt với không ít thách thức trong việc thực thi thượng tôn pháp luật. 

Nhận thức của người dân vẫn còn nhiều hạn chế

Tại các khu vực nông thôn, vùng sâu, vùng xa nhiều người dân vẫn chưa thể hiểu rõ về quyền và nghĩa vụ pháp lý của mình. Ví dụ, nếu không đăng ký quyền sử dụng đất theo quy định tại Luật Đất đai 2013 có thể dẫn đến tranh chấp kéo dài. Do đó, các chương trình phổ biến pháp luật cần được đẩy mạnh để giải quyết được vấn đề này.

Tình trạng tham nhũng và lạm quyền còn diễn ra

Vẫn còn xảy ra những trường hợp lạm dụng quyền lực hoặc tham nhũng dẫn đến suy giảm niềm tin và pháp luật. Tuy Luật Phòng, chống tham nhũng đã đưa ra những biện pháp kiểm soát chặt chẽ nhưng việc thực thi vẫn cần sự giám sát độc lập minh bạch hơn từ cơ quan nhà nước có thẩm quyền. 

Hệ thống pháp luật vẫn chưa thực sự đồng bộ

Một số quy định pháp luật vẫn còn vướng mắc, chồng chéo, gây khó khăn trong việc áp dụng. Ví dụ, quy định về thuế trong Luật Thuế thu nhập doanh nghiệp được sửa đổi bổ sung 20202 và Luật Thuế giá trị gia tăng 2008 đôi khi vẫn khiến các doanh nghiệp nhầm lẫn. Do đó, việc rà soát và sửa đổi cần được thực hiện thường xuyên. 

Nguồn lực thực thi còn hạn chế

Số lượng cán bộ thanh tra, tư pháp và lực lượng thực thi pháp luật tại một số địa phương còn thiếu, gây ảnh hưởng đến hiệu quả giám sát. Việc đầu tư vào đào tạo và nâng cao năng lực cho các cơ quan này là rất cần thiết để đảm bảo thượng tôn pháp luật. 

Ảnh hưởng từ các nền văn hóa và tập quán

Một số cộng đồng và tập quán truyền thống đôi khi vẫn còn mâu thuẫn với quy định pháp luật. Ví dụ, việc giải quyết vấn đề tranh chấp đất đai theo tập quán có thể không tuân thủ theo quy tại Luật Đất đai 2013 dẫn đến phát sinh những vấn đề phức tạp.

Một số giải pháp thúc đẩy thượng tôn pháp luật

Để khắc phục những thách thức và thúc đẩy thượng tôn pháp luật, cần có giải pháp cụ thể, khả thi và được triển khai đồng bộ:

• Tăng cường giáo dục pháp luật từ cấp cơ sở: Cần đẩy mạnh các chương trình giáo dục pháp luật được tích hợp vào các trường học, các hoạt động cộng đồng. 
• Ứng dụng công nghệ vào quản lý và thực thi pháp luật: Sử dụng công nghệ thông tin như Cổng dịch vụ quốc gia để cung cấp thông tin pháp luật và hỗ trợ người dân tiến hành các thủ tục hành chính. 
• Nâng cao năng lực cơ quan thực thi pháp luật: Tăng cường đào tạo và huấn luyện nguồn nhân lực cho các cơ quan tư pháp, hành pháp. 
• Tăng cường giám sát, trách nhiệm giải trình: Các cơ quan pháp luật như Thanh tra Chính phủ, Ủy ban Kiểm tra Trung ương cần phải đẩy mạnh giám sát để ngăn chặn lại quyền. 
• Khuyến khích người dân tham gia: Người dân cần được tạo điều kiện để có ý kiến đóng góp vào quá trình xây dựng pháp luật thông qua các kênh: Cổng thông tin điện tử Chính phủ, Quốc hội, giúp luật pháp gần gũi, phù hợp với đời sống thực tiễn. 

Trên đây là những giải đáp về khái niệm thượng tôn pháp luật là gì cùng những thông tin quan trọng liên quan. Nếu có bất cứ thắc mắc nào cần được tư vấn pháp luật chi tiết, hãy liên hệ ngay đến Luật Đại Bàng để được hỗ trợ.