Pháp Chế Là Gì? Nguyên Tắc Và Tầm Quan Trọng Của Pháp Chế

Pháp chế là gì? Đây là một khái niệm pháp lý quan trọng nhưng không phải ai cũng hiểu đúng và đầy đủ. Nó có vai trò thiết thực trong việc bảo vệ quyền lợi cá nhân, ổn định tổ chức và thúc đẩy phát triển xã hội. Bài viết sau của Luật Đại Bàng sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về khái niệm này, vai trò cũng như lý do tại sao mọi đơn vị, từ nhà nước đến tư nhân, đều cần xây dựng hệ thống pháp chế vững mạnh.

Pháp chế là gì?

Ban đầu, trong Hiến pháp năm 1959, khái niệm pháp chế là gì chưa được đưa vào. Đến năm 1980, thuật ngữ này đã xuất hiện tại Điều 12 của Hiến pháp với nội dung: “Nhà nước quản lý xã hội bằng pháp luật và từng bước củng cố pháp chế xã hội chủ nghĩa”. Sang Hiến pháp 1992, khái niệm này tiếp tục được sử dụng và phát triển thêm. Tuy nhiên, trong Hiến pháp năm 2013, nó đã không còn được đề cập một cách cụ thể như trước.

Song, có thể hiểu pháp chế là là một thuật ngữ pháp lý nhằm chỉ sự thống trị của pháp luật trong đời sống xã hội, thể hiện ở việc tổ chức và hoạt động của những cơ quan nhà nước, tổ chức chính trị, xã hội và công dân đều phải tuân thủ, thực hiện đúng quy định của pháp luật. 

Bên cạnh đó, khái niệm này còn bao hàm cả quá trình hình thành hệ thống pháp luật. Mặc dù có mối liên hệ chặt chẽ với pháp luật, nhưng nó không đồng nghĩa với pháp luật.

Quy định chung về pháp chế là gì?

Từ khái niệm pháp chế là gì ở trên, có thể phân biệt rõ ràng giữa nó với pháp luật:

• Pháp luật là hệ thống các quy tắc xử sự chung do cơ quan nhà nước có thẩm quyền ban hành, nhằm điều chỉnh các quan hệ xã hội và thiết lập trật tự trong xã hội.
• Pháp chế là tình trạng xã hội trong đó pháp luật được các cơ quan nhà nước, tổ chức xã hội và mọi công dân tôn trọng và thực hiện một cách nghiêm túc. Do đó, người ta có thể nói đến đời sống hay tình trạng pháp chế của một quốc gia.

Hiểu theo nghĩa trên, nó bao gồm cả hệ thống pháp luật và việc thực hiện pháp luật trong thực tiễn đời sống. Ngoài ra, từ này còn được dùng để chỉ tính chất và vai trò của các cơ quan, tổ chức, cá nhân tham gia vào công việc tư vấn, xây dựng, thẩm tra, tuyên truyền và thi hành pháp luật. Chẳng hạn như Ủy ban pháp chế trong nhiều cơ quan nhà nước, tổ chức kinh tế và xã hội khác nhau.

Người làm pháp chế là gì?

Người làm công tác này thường được biết đến với tên gọi chuyên viên pháp chế và được xem như luật sư nội bộ của doanh nghiệp. Họ đại diện cho công ty trong các vấn đề liên quan đến pháp luật, từ đó giúp doanh nghiệp phòng tránh rủi ro pháp lý từ hoạt động kinh doanh, đặc biệt là từ phía các đối thủ cạnh tranh.

Tại Điều 12 của Nghị định 55/2011/NĐ-CP, nhà nước đã đưa ra quy định cụ thể về những tiêu chuẩn đối với những người đảm nhiệm vị trí này, bao gồm cả chức năng, nhiệm vụ và cơ cấu tổ chức của bộ phận phụ trách:

• Công chức làm công tác này theo khoản 1 Điều 11 Nghị định 55/2011/NĐ-CP phải thuộc ngạch chuyên viên hoặc tương đương và tốt nghiệp đại học ngành luật. Tương tự, viên chức ở vị trí công việc này được nêu ở khoản 3 Điều 11 Nghị định 55/2011/NĐ-CP cũng phải có chức danh nghề nghiệp và bằng cử nhân luật trở lên.
• Người giữ vai trò lãnh đạo tổ chức này cần có bằng cử nhân luật trở lên và ít nhất 5 năm kinh nghiệm làm việc trực tiếp trong lĩnh vực pháp luật.
• Bộ trưởng Bộ Quốc phòng và Bộ trưởng Bộ Công an sẽ căn cứ theo các quy định tại điểm a và b của khoản này để đưa ra hướng dẫn cụ thể về tiêu chuẩn cán bộ pháp chế trong lực lượng vũ trang.

Công việc của người làm pháp chế là gì?

Một số công việc chính mà bộ phận này thường đảm nhiệm gồm:

Tư vấn pháp lý

Cung cấp ý kiến pháp lý đúng đắn cho Ban giám đốc và các phòng ban liên quan đến hoạt động sản xuất, kinh doanh, đầu tư, nhân sự,… nhằm đảm bảo các quyết định nội bộ phù hợp với quy định pháp luật.

Soạn thảo, thẩm định hợp đồng

Chịu trách nhiệm soạn thảo, rà soát và thẩm định các loại hợp đồng (hợp đồng lao động, kinh tế, thương mại,…) nhằm đảm bảo nội dung chặt chẽ, hợp pháp và tránh những điều khoản gây bất lợi cho doanh nghiệp.

Xây dựng nội quy, quy chế

Hỗ trợ xây dựng các quy chế, quy trình nội bộ (như quy chế tài chính, quy trình xử lý kỷ luật, quy định về bảo mật…) sao cho phù hợp với luật hiện hành và đặc thù hoạt động của doanh nghiệp.

Giải quyết tranh chấp

Trực tiếp đại diện doanh nghiệp làm việc với cơ quan nhà nước, đối tác hoặc tham gia vào quá trình hòa giải, tố tụng khi phát sinh tranh chấp pháp lý.

Quản lý rủi ro pháp lý

Theo dõi, phân tích các nguy cơ vi phạm pháp luật có thể phát sinh trong quá trình hoạt động của doanh nghiệp. Đưa ra các cảnh báo, đề xuất chính sách kiểm soát rủi ro, đặc biệt trong các lĩnh vực nhạy cảm như thuế, lao động, quảng cáo, bảo mật dữ liệu,…

Đào tạo pháp luật nội bộ

Tổ chức đào tạo pháp luật nội bộ nhằm nâng cao nhận thức và kỹ năng pháp lý cho nhân viên thông qua các buổi tập huấn chuyên đề, cập nhật quy định pháp luật mới và xây dựng tài liệu hướng dẫn áp dụng trong công việc hằng ngày.

Nguyên tắc của pháp chế là gì?

Theo Hiến pháp, nguyên tắc pháp chế được xác định như sau:

• Thứ nhất: Việc tổ chức và hoạt động của các cơ quan nhà nước cùng với nhiệm vụ và quyền hạn của cán bộ, công chức cần được pháp luật quy định một cách chi tiết, minh bạch. Bộ máy nhà nước giữ vai trò trọng yếu trong việc thực thi pháp luật, do đó các quy định liên quan đến chức năng và quyền hạn của bộ máy này và những người thực hiện cần phải được xác định cụ thể.
• Thứ hai: Cán bộ, công chức và các cơ quan nhà nước có trách nhiệm nghiêm túc chấp hành pháp luật, vì họ là lực lượng trực tiếp thực hiện các chức năng quản lý nhà nước. Họ đại diện cho bộ máy nhà nước trong việc thi hành pháp luật, do đó cần tuân thủ đầy đủ các nguyên tắc đã đặt ra để đảm bảo thực hiện hiệu quả nhiệm vụ được giao.
• Thứ ba: Việc tuân thủ Hiến pháp và pháp luật cần được kiểm tra, giám sát chặt chẽ hơn, vì hiện nay vẫn còn nhiều trường hợp cán bộ, công chức nhà nước lợi dụng chức vụ, vi phạm quy định pháp luật và xảy ra hành vi tham nhũng.

Vai trò của pháp chế là gì?

Trong xã hội hiện nay, pháp chế giữ vai trò cực kỳ quan trọng trong việc xây dựng, quản lý và phát triển đất nước. Cụ thể:

Bảo đảm sự lãnh đạo của Đảng và quản lý của Nhà nước bằng pháp luật

Pháp chế là nền tảng để thực hiện quyền lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam và quản lý xã hội của Nhà nước, giúp mọi hoạt động diễn ra theo khuôn khổ pháp luật, đảm bảo sự công bằng và minh bạch.

Tạo lập và củng cố trật tự, kỷ cương xã hội

Việc áp dụng luật pháp giúp thiết lập các quy tắc, nguyên tắc trong xã hội, góp phần duy trì sự ổn định, trật tự và kỷ luật trong đời sống cộng đồng, đồng thời hạn chế các hành vi vi phạm.

Bảo vệ lợi ích của Nhà nước, cộng đồng và quyền lợi hợp pháp của cá nhân

Hệ thống pháp lý đảm bảo sự bảo vệ vững chắc cho lợi ích chung của Nhà nước và xã hội, đồng thời bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của từng cơ quan, tổ chức và cá nhân.

Phát triển kinh tế, xã hội

Nhờ sự ổn định và minh bạch trong pháp luật, môi trường xã hội được tạo điều kiện thuận lợi để các hoạt động kinh tế và xã hội phát triển bền vững, góp phần nâng cao đời sống nhân dân.

Xây dựng Nhà nước pháp quyền

Đây là công cụ quan trọng để xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, trong đó pháp luật là cơ sở quản lý xã hội, bảo đảm quyền lực nhà nước được thực hiện một cách hợp pháp, dân chủ và hiệu quả.

Kết luận

Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế và chuyển đổi số mạnh mẽ, việc hiểu đúng pháp chế là gì giúp cá nhân, tổ chức tuân thủ pháp luật và chủ động bảo vệ quyền lợi chính đáng của mình, góp phần xây dựng một xã hội ổn định và tiến bộ. Nếu bạn đang cần tư vấn chi tiết hơn về vấn đề trên hay tư vấn pháp luật bất kỳ một vấn đề nào khác, hãy liên hệ nhanh đến Luatdaibang.net. Đội ngũ chuyên nghiệp của Luật Đại Bàng sẽ hỗ trợ bạn giải quyết vấn đề nhanh nhất có thể.