Điều 117 Bộ Luật Dân Sự 2015: Hiệu Lực Của Giao Dịch Dân Sự

Trong đời sống xã hội, hầu hết các quan hệ dân sự đều được xác lập thông qua giao dịch dân sự: hợp đồng mua bán, tặng cho, vay mượn, thuê tài sản, chuyển nhượng đất đai… Tuy nhiên, không phải mọi giao dịch đều có giá trị pháp lý. Điều 117 Bộ luật Dân sự 2015 đã đưa ra các điều kiện để một giao dịch dân sự được coi là có hiệu lực. Đây là căn cứ quan trọng giúp bảo đảm sự công bằng, minh bạch, phòng ngừa và xử lý các giao dịch vô hiệu.

Trích dẫn Điều 117 Bộ luật Dân sự 2015

Điều 117. Điều kiện có hiệu lực của giao dịch dân sự

Giao dịch dân sự có hiệu lực khi có đủ các điều kiện sau đây:

1. a) Chủ thể có năng lực pháp luật dân sự, năng lực hành vi dân sự phù hợp với giao dịch dân sự được xác lập;
2. b) Chủ thể tham gia giao dịch dân sự hoàn toàn tự nguyện;
3. c) Mục đích và nội dung của giao dịch dân sự không vi phạm điều cấm của luật, không trái đạo đức xã hội.

Hình thức của giao dịch dân sự là điều kiện có hiệu lực của giao dịch dân sự trong trường hợp luật có quy định.

Phân tích chi tiết các điều kiện tại Điều 117 BLDS 2015

Chủ thể có năng lực pháp luật và năng lực hành vi dân sự phù hợp

Điều kiện đầu tiên khẳng định rằng người tham gia giao dịch phải có tư cách chủ thể hợp pháp.

• Năng lực pháp luật dân sự là khả năng của cá nhân, pháp nhân có quyền và nghĩa vụ dân sự (Điều 16, Điều 74 BLDS 2015).
• Năng lực hành vi dân sự là khả năng cá nhân bằng hành vi của mình xác lập, thực hiện quyền và nghĩa vụ dân sự (Điều 19 BLDS 2015).

Ví dụ: Một người chưa đủ 18 tuổi không thể tự mình ký hợp đồng mua bán đất vì chưa có đủ năng lực hành vi dân sự. Nếu giao dịch vẫn được ký kết, giao dịch này có thể bị tuyên vô hiệu.

Tính tự nguyện của chủ thể khi tham gia giao dịch

Tự nguyện là nguyên tắc cơ bản của pháp luật dân sự. Mọi giao dịch chỉ có hiệu lực nếu xuất phát từ ý chí tự nguyện của các bên, không bị ép buộc, lừa dối hay đe dọa.

Căn cứ Điều 122 BLDS 2015, giao dịch dân sự sẽ bị tuyên vô hiệu nếu:

• Một bên bị lừa dối;
• Một bên bị đe dọa, cưỡng ép;
• Có sự nhầm lẫn nghiêm trọng về nội dung giao dịch.

Ví dụ: A bị B đe dọa buộc phải bán đất với giá rẻ, mặc dù hợp đồng đã ký nhưng không có sự tự nguyện, nên hợp đồng này vô hiệu theo quy định pháp luật.

Mục đích và nội dung không vi phạm điều cấm của luật, không trái đạo đức xã hội

Mọi giao dịch dân sự phải có mục đích và nội dung hợp pháp.

• Điều cấm của luật là những quy định pháp luật không cho phép thực hiện (Điều 123 BLDS 2015).
• Trái đạo đức xã hội là vi phạm chuẩn mực ứng xử chung, gây tổn hại đến lợi ích công cộng, thuần phong mỹ tục.

Ví dụ:

• Hợp đồng mua bán ma túy, vũ khí trái phép là giao dịch vô hiệu tuyệt đối.
• Giao dịch hứa thưởng để thực hiện hành vi vô đạo đức (như phá hoại gia đình người khác) cũng sẽ bị vô hiệu.

Hình thức giao dịch dân sự

Khoản 2 Điều 117 quy định: Hình thức giao dịch chỉ là điều kiện có hiệu lực khi luật có quy định cụ thể.

Một số trường hợp pháp luật bắt buộc phải lập thành văn bản, công chứng, chứng thực:

• Hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất (Điều 502 BLDS 2015, Điều 167 Luật Đất đai 2013) phải công chứng, chứng thực;
• Hợp đồng tặng cho bất động sản phải lập thành văn bản có công chứng hoặc chứng thực;
• Hợp đồng thế chấp, bảo lãnh bằng quyền sử dụng đất cũng phải công chứng, chứng thực.

Nếu các giao dịch trên không tuân thủ hình thức theo quy định, giao dịch sẽ bị coi là vô hiệu.

Ý nghĩa của Điều 117 BLDS 2015 trong thực tiễn

Điều 117 có vai trò then chốt trong việc:

• Xác định tính hợp pháp của giao dịch: giúp Tòa án, cơ quan chức năng có căn cứ để công nhận hoặc tuyên bố vô hiệu.
• Bảo vệ quyền lợi hợp pháp của các bên: chỉ khi các điều kiện được đáp ứng thì quyền lợi của các bên mới được pháp luật bảo đảm.
• Góp phần ổn định trật tự xã hội: loại bỏ những giao dịch bất hợp pháp, trái đạo đức.

Ví dụ thực tiễn và án lệ liên quan

• Án lệ số 04/2016/AL: về giao dịch dân sự vô hiệu do giả tạo. Trong đó, Tòa án tối cao xác định một hợp đồng mua bán đất thực chất chỉ nhằm che giấu giao dịch vay tài sản, nên giao dịch mua bán bị tuyên vô hiệu.
• Thực tiễn xét xử cho thấy, nhiều hợp đồng bị vô hiệu vì không công chứng theo quy định (ví dụ: chuyển nhượng quyền sử dụng đất chỉ lập giấy viết tay).

Điều 117 Bộ luật Dân sự 2015 đưa ra 4 điều kiện bắt buộc để giao dịch dân sự có hiệu lực. Chỉ cần một trong các điều kiện không được đáp ứng, giao dịch sẽ bị tuyên vô hiệu, kéo theo hệ quả pháp lý phức tạp như phải hoàn trả tài sản, bồi thường thiệt hại.

Để hạn chế rủi ro, các cá nhân, tổ chức khi tham gia giao dịch cần:

• Kiểm tra kỹ năng lực pháp luật và hành vi của bên giao dịch;
• Bảo đảm tính tự nguyện, minh bạch;
• Tránh mục đích, nội dung vi phạm điều cấm của pháp luật;
• Thực hiện đúng quy định về hình thức giao dịch (công chứng, chứng thực khi cần).

Nếu bạn đang gặp vướng mắc liên quan đến hiệu lực giao dịch dân sự, hợp đồng bị vô hiệu hoặc cần soạn thảo, công chứng hợp đồng, hãy liên hệ ngay với Luật Đại Bàng. Với đội ngũ luật sư Luật Dân sự giàu kinh nghiệm, chúng tôi cam kết mang đến giải pháp an toàn pháp lý và bảo vệ tối đa quyền lợi của bạn.