Dân Chủ Là Gì? Cốt Lõi Của Dân Chủ Xã Hội Chủ Nghĩa

Dân chủ là giá trị cốt lõi trong tiến trình phát triển của nhân loại nhưng ở Việt Nam, dân chủ mang một bản sắc riêng. Trong Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, phát huy quyền làm chủ của nhân dân là yếu tố then chốt để củng cố lòng tin, tăng đoàn kết và thúc đẩy phát triển bền vững. Vậy dân chủ là gì, và cốt lõi của nền dân chủ xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam nằm ở đâu? Cùng Luật Đại Bàng  làm rõ bản chất và phương thức thực hiện dân chủ trong điều kiện hiện nay.

Dân chủ là gì?

Dân chủ là gì? Đây là một khái niệm mang tính nền tảng trong đời sống chính trị – xã hội hiện đại. Luật dân chủ là xác định hình thức tổ chức chính trị – xã hội trong đó toàn bộ quyền lực thuộc về nhân dân. Quyền lực này được thực thi trực tiếp hoặc thông qua những người đại diện do nhân dân bầu ra. Cốt lõi của dân chủ là bảo đảm các nguyên tắc về bình đẳng, tự do và quyền con người trong đời sống xã hội.

Theo học thuyết Mác – Lênin, khái niệm dân chủ là gì không chỉ đơn thuần là một hình thức nhà nước mà còn là kết quả phản ánh trình độ phát triển của các quan hệ kinh tế – xã hội. Dân chủ là sản phẩm tất yếu của quá trình phát triển lịch sử, chịu tác động bởi điều kiện khách quan và yêu cầu thực tiễn. Nó không tồn tại trừu tượng mà luôn gắn chặt với một hình thái kinh tế – chính trị cụ thể, phản ánh bản chất của từng chế độ xã hội.

Dân chủ mang tính nền tảng trong đời sống chính trị – xã hội
Dân chủ mang tính nền tảng trong đời sống chính trị – xã hội

Toàn cảnh các hình thức dân chủ đang được áp dụng

Theo Điều 6 của Hiến pháp năm 2013, quyền lực nhà nước ở Việt Nam thuộc về nhân dân và nhân dân thực hiện quyền lực đó theo hai hình thức: dân chủ trực tiếp và dân chủ gián tiếp thông qua đại diện.

  • Dân chủ trực tiếp là hình thức mà tại đó, người dân không thông qua trung gian mà trực tiếp tham gia thảo luận, biểu quyết, quyết định các vấn đề quan trọng của quốc gia. Người dân giữ vai trò trung tâm trong việc đề xuất, phản biện và thông qua các chủ trương, chính sách – đặc biệt là ở cấp cơ sở.
  • Dân chủ gián tiếp (hay còn gọi là dân chủ đại diện) được thể hiện thông qua việc cử tri bầu ra đại biểu, trao quyền cho họ thay mặt mình thực hiện quyền lực nhà nước. Những người đại diện này có trách nhiệm đưa tiếng nói và nguyện vọng của nhân dân vào trong các quyết sách của Quốc hội, Hội đồng nhân dân và các cơ quan công quyền khác.
Dân chủ có hai hình thức trực tiếp và gián tiếp
Dân chủ có hai hình thức trực tiếp và gián tiếp

Các nguyên tắc cốt lõi khi triển khai dân chủ hiệu quả

Nguyên tắc cốt lõi trong việc đảm bảo thực thi dân chủ chính là quá trình “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát và dân thụ hưởng.”

  • Dân biết: Có nghĩa là người dân phải được cung cấp đầy đủ, kịp thời các thông tin liên quan đến chủ trương, đường lối và chính sách của Đảng, Nhà nước. Theo Điều 4 của Luật Tiếp cận Thông tin năm 2016, người dân có quyền được tiếp cận thông tin minh bạch, góp phần tăng cường sự công khai và trách nhiệm giải trình của các cơ quan Nhà nước.
  • Dân bàn: Khi đã nắm bắt được thông tin, người dân có quyền bàn luận, góp ý xây dựng đối với các chính sách công. 
  • Dân làm: Thể hiện vai trò trung tâm của nhân dân trong việc thực hiện các chủ trương, chính sách đã được ban hành. Người dân không chỉ là đối tượng thụ hưởng mà còn là chủ thể triển khai, vận dụng các chính sách vào thực tế đời sống. 
  • Dân kiểm tra: Tạo điều kiện để nhân dân tham gia đánh giá, giám sát việc thực hiện các chủ trương, chính sách. Theo Nghị quyết số 26-NQ/TW năm 2016, việc tăng cường vai trò giám sát của nhân dân góp phần nâng cao hiệu quả quản lý Nhà nước và phòng chống tham nhũng.
  • Dân giám sát: Là nguyên tắc nhân dân thường xuyên theo dõi, xem xét quá trình thực hiện các kế hoạch, dự án, cũng như hoạt động của bộ máy Nhà nước. 
  • Dân thụ hưởng: Đảm bảo người dân được hưởng các lợi ích từ những thành quả phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội. 
Nguyên tắc cốt lõi trong việc đảm bảo thực thi dân chủ
Nguyên tắc cốt lõi trong việc đảm bảo thực thi dân chủ

Dân chủ đóng vai trò gì trong quản trị và cuộc sống?

Dân chủ đóng vai trò then chốt trong vận hành và phát triển hệ thống chính trị của một quốc gia. Một số vai trò quan trọng có thể kể đến như sau:

  • Quyền tự quyết và tự do cá nhân: Khi được trao quyền dân chủ, người dân có cơ hội tự do bày tỏ ý kiến và tham gia quyết định các vấn đề xã hội. 
  • Phân bổ quyền lực một cách hợp lý: Thay vì tập trung quyền lực vào tay một cá nhân hay nhóm nhỏ, dân chủ giúp phân tán quyền lực, tránh nguy cơ lạm dụng và độc đoán. 
  • Môi trường thuận lợi để phát hiện và thúc đẩy những phương hướng đổi mới, sáng tạo: Khi người dân được tự do phát biểu quan điểm và góp ý, các vấn đề xã hội sẽ được nhìn nhận đa chiều hơn.
Dân chủ đóng vai trò then chốt trong quản trị và cuộc sống
Dân chủ đóng vai trò then chốt trong quản trị và cuộc sống

Bản chất cốt lõi của nền dân chủ xã hội chủ nghĩa

Theo Lênin, dân chủ là gì trong chủ nghĩa xã hội chính là sự bao trùm toàn diện các mặt của đời sống xã hội. Qua quá trình phát triển, nền dân chủ xã hội chủ nghĩa được coi là đỉnh cao của sự tiến hóa dân chủ. Bản chất của nền dân chủ xã hội chủ nghĩa bao gồm bốn nội dung chính sau:

Bản chất chính trị

Đây là sự lãnh đạo chính trị của giai cấp công nhân trong việc thực hiện quyền lực và bảo vệ lợi ích toàn dân trên mọi lĩnh vực. Quyền lực này được thực hiện thông qua Đảng Cộng sản, thể hiện qua các quyền dân chủ, quyền làm chủ và quyền con người.

Bản chất kinh tế

Nền dân chủ xã hội chủ nghĩa dựa trên chế độ công hữu đối với tư liệu sản xuất chủ yếu và việc phân chia lợi ích chủ yếu theo kết quả lao động. Bản chất kinh tế này được thể hiện rõ nét qua sự ổn định chính trị, phát triển sản xuất và nâng cao đời sống nhân dân.

Bản chất văn hóa

Nền dân chủ xã hội chủ nghĩa kế thừa và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc. Nhân dân là chủ thể làm chủ các giá trị văn hóa tinh thần, có quyền nâng cao trình độ văn hóa và phát triển theo định hướng cá nhân. 

Bản chất tư tưởng và xã hội

Đây là sự kết hợp hài hòa giữa lợi ích cá nhân, tập thể và toàn xã hội. Nền tảng của dân chủ xã hội chủ nghĩa dựa trên hệ tư tưởng Mác-Lênin và tư tưởng của giai cấp công nhân, cùng các hình thái ý thức xã hội khác. Việc bảo đảm vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản là điều kiện tiên quyết để thực hiện nền dân chủ này.

Quyền lực trong nền dân chủ thuộc về ai?

Dân chủ là quyền lực thuộc về nhân dân, được thực hiện vì lợi ích của chính họ. Bộ máy nhà nước phải vận hành nhằm phục vụ nhân dân và xã hội một cách hiệu quả. 

Trên thực tế, quyền lực này được thực hiện qua các cuộc bầu cử dân chủ, nơi người dân lựa chọn các đại diện nhằm đảm bảo tiếng nói của mình được phản ánh trong bộ máy nhà nước. Đồng thời, nhân dân cũng có quyền giám sát, phản biện và kiểm tra hoạt động của các cơ quan công quyền để ngăn chặn sự lạm quyền, tham nhũng, bảo đảm các quyết định được minh bạch và phục vụ lợi ích chung.

Quyền lực trong nền dân chủ thuộc về nhân dân
Quyền lực trong nền dân chủ thuộc về nhân dân

Kết luận

Dân chủ không chỉ là một nền tảng vững chắc để xây dựng một xã hội công bằng, phát triển và bền vững. Vậy dân chủ là gì? Ở Việt Nam, nền dân chủ xã hội chủ nghĩa, với vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản cùng sự tham gia tích cực của nhân dân, chính là yếu tố then chốt thúc đẩy sự phát triển đất nước. Để được tư vấn chuyên sâu và cập nhật những thông tin pháp luật mới nhất, quý khách hàng hãy liên hệ ngay với Luật Đại Bàng. Chúng tôi cam kết đồng hành cùng bạn trong mọi vấn đề pháp lý, giúp bảo vệ quyền lợi khách hàng. Truy cập ngay https://luatdaibang.net/ để nhận dịch vụ tư vấn tốt nhất.