Cán Bộ Là Gì? Quyền Và Nghĩa Vụ Của Cán Bộ Theo Luật

Trong hệ thống tổ chức bộ máy nhà nước và chính trị tại Việt Nam, các chức danh cán bộ, công chức, và viên chức thường được đề cập. Tuy nhiên, việc hiểu rõ bản chất, vai trò và cơ sở pháp lý của từng chức danh là điều cần thiết để áp dụng đúng các quy định pháp luật. Bài viết này Luật Đại Bàng sẽ cung cấp định nghĩa chính xác về cán bộ là gì, phân biệt với các chức danh khác và làm rõ các quy định liên quan dựa trên hệ thống văn bản pháp luật hiện hành.

Cán bộ là gì?

Theo quy định tại Khoản 1 Điều 4 Luật Cán bộ, công chức năm 2008, khái niệm cán bộ được định nghĩa như sau:

“Cán bộ là công dân Việt Nam, được bầu cử, phê chuẩn, bổ nhiệm giữ chức vụ, chức danh theo nhiệm kỳ trong cơ quan của Đảng Cộng sản Việt Nam, Nhà nước, tổ chức chính trị – xã hội ở trung ương, ở tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương (sau đây gọi chung là cấp tỉnh), ở huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh (sau đây gọi chung là cấp huyện), trong biên chế và hưởng lương từ ngân sách nhà nước.”

Từ định nghĩa này, có thể xác định các đặc điểm cốt lõi của một cán bộ:

• Quốc tịch: Phải là công dân Việt Nam.
• Phương thức hình thành: Được bầu cử, phê chuẩn, hoặc bổ nhiệm vào một chức vụ, chức danh.
• Thời gian làm việc: Giữ chức vụ theo nhiệm kỳ đã được quy định.
• Phạm vi làm việc: Công tác tại các cơ quan của Đảng Cộng sản Việt Nam, Nhà nước, hoặc các tổ chức chính trị – xã hội từ cấp trung ương đến cấp huyện.
• Chế độ: Thuộc biên chế nhà nước và nhận lương từ ngân sách nhà nước.

Phân biệt: Cán bộ – Công chức – Viên chức

Đây là ba khái niệm dễ gây nhầm lẫn. Bảng dưới đây so sánh các tiêu chí cơ bản để phân biệt rõ ba chức danh này.

Tiêu chí	Cán bộ	Công chức	Viên chức
Nguồn gốc hình thành	Được bầu cử, phê chuẩn, bổ nhiệm giữ chức vụ theo nhiệm kỳ.	Được tuyển dụng, bổ nhiệm vào ngạch, chức vụ, chức danh tương ứng.	Được tuyển dụng theo vị trí việc làm.
Nơi làm việc	Cơ quan Đảng, Nhà nước, tổ chức chính trị – xã hội ở Trung ương, cấp tỉnh, cấp huyện.	Cơ quan Đảng, Nhà nước, tổ chức chính trị – xã hội; cơ quan, đơn vị thuộc Quân đội nhân dân (không phải sĩ quan, quân nhân); cơ quan, đơn vị thuộc Công an nhân dân (không phải sĩ quan, hạ sĩ quan).	Đơn vị sự nghiệp công lập (bệnh viện, trường học, viện nghiên cứu công lập…).
Tính chất công việc	Gắn với quyền lực nhà nước, thực hiện nhiệm vụ theo nhiệm kỳ.	Thực thi công vụ, thực hiện nhiệm vụ mang tính quyền lực nhà nước, phục vụ lợi ích của Nhà nước và nhân dân.	Hoạt động nghề nghiệp, cung cấp dịch vụ công cho xã hội theo chức danh nghề nghiệp.
Chế độ làm việc	Làm việc theo nhiệm kỳ.	Làm việc theo chế độ biên chế suốt đời (hợp đồng làm việc không xác định thời hạn) hoặc có thời hạn theo quy định mới.	Làm việc theo hợp đồng làm việc (xác định thời hạn hoặc không xác định thời hạn).

Quyền và nghĩa vụ của cán bộ theo luật pháp hiện hành

Pháp luật quy định rõ ràng về quyền lợi và nghĩa vụ mà cán bộ phải tuân thủ trong quá trình thực thi nhiệm vụ.

Quyền lợi của cán bộ

Căn cứ theo các quy định tại Điều 11, 12, 13, 14 của Luật Cán bộ, công chức năm 2008, cán bộ được Nhà nước đảm bảo các quyền lợi hợp pháp và chính đáng như sau:

Trong thi hành công vụ

• Được phân công quyền hạn cụ thể, tương xứng với chức trách và nhiệm vụ được giao.
• Được đảm bảo các điều kiện vật chất, kỹ thuật và môi trường làm việc cần thiết để thực hiện công vụ một cách hiệu quả.
• Được tiếp cận và sử dụng các thông tin chính thức phục vụ cho việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của mình.
• Được pháp luật che chở, bảo vệ khi thi hành công vụ trước các hành vi cản trở hoặc xâm phạm đến danh dự, nhân phẩm và tính mạng.

Về tiền lương và các chế độ liên quan

• Được hưởng chế độ tiền lương và các loại phụ cấp từ nguồn ngân sách nhà nước, đảm bảo phù hợp với vị trí và điều kiện kinh tế – xã hội.
• Được thanh toán tiền làm thêm giờ, tiền làm việc vào ban đêm, và các khoản công tác phí theo quy định hiện hành.
• Được xem xét khen thưởng, nâng bậc lương định kỳ hoặc trước thời hạn dựa trên thành tích và kết quả công tác.

Về chế độ nghỉ ngơi

• Được hưởng đầy đủ chế độ nghỉ phép hàng năm, nghỉ các ngày lễ, Tết và nghỉ việc riêng theo quy định của pháp luật về lao động.
• Được thanh toán một khoản tiền tương ứng với những ngày nghỉ phép chưa sử dụng hết do yêu cầu nhiệm vụ hoặc các lý do chính đáng khác.

Các quyền lợi khác

• Được tham gia các chương trình đào tạo, bồi dưỡng trong và ngoài nước nhằm nâng cao trình độ lý luận chính trị và chuyên môn, nghiệp vụ.
• Được hưởng các quyền lợi khác do pháp luật quy định, nhằm tạo điều kiện tốt nhất để cán bộ cống hiến và phát triển.

Nghĩa vụ của cán bộ

Theo các quy định tại Điều 8, Điều 9 và Điều 10 của Luật Cán bộ, công chức năm 2008, cán bộ phải thực thi các nghĩa vụ cơ bản trên ba phương diện chính:

Đối với Đảng, Nhà nước và nhân dân

• Thể hiện lòng trung thành tuyệt đối với Đảng và Nhà nước; đặt việc bảo vệ lợi ích quốc gia và danh dự của Tổ quốc lên hàng đầu.
• Luôn giữ thái độ tôn trọng, gần gũi và cống hiến hết mình vì lợi ích của nhân dân.
• Duy trì mối liên hệ mật thiết với nhân dân, có trách nhiệm lắng nghe, tiếp thu ý kiến và chịu sự giám sát trực tiếp từ nhân dân.
• Tuân thủ và thực hiện nghiêm túc mọi đường lối, chủ trương của Đảng cùng hệ thống pháp luật của Nhà nước.

Trong quá trình thi hành công vụ

• Chịu trách nhiệm cá nhân về kết quả và hiệu quả của việc thực hiện các nhiệm vụ, quyền hạn đã được pháp luật giao phó.
• Tuân thủ kỷ luật lao động và các quy chế làm việc của cơ quan; có trách nhiệm báo cáo cấp có thẩm quyền khi phát hiện các hành vi sai phạm, vi phạm pháp luật; cam kết bảo mật thông tin nhà nước.
• Phát huy tinh thần chủ động, hợp tác chặt chẽ với các bên liên quan để hoàn thành nhiệm vụ chung; có trách nhiệm xây dựng và duy trì sự đoàn kết nội bộ.
• Quản lý, gìn giữ và sử dụng tài sản công một cách hiệu quả, minh bạch và tiết kiệm.
• Có trách nhiệm chấp hành mệnh lệnh, quyết định của cấp trên. Tuy nhiên, nếu nhận thấy quyết định có dấu hiệu trái pháp luật, phải báo cáo ngay bằng văn bản cho người ra quyết định. Trong trường hợp người ra quyết định vẫn yêu cầu thi hành, người thực hiện phải tuân thủ nhưng được miễn trừ trách nhiệm về hậu quả pháp lý, đồng thời có nghĩa vụ báo cáo sự việc lên cấp trên trực tiếp của người đã ra quyết định.
• Thực hiện các nghĩa vụ khác được pháp luật quy định.

Khi giữ vai trò là người đứng đầu

• Chịu trách nhiệm cao nhất trong việc chỉ đạo, điều hành và kết quả hoạt động chung của toàn cơ quan, tổ chức, đơn vị.
• Thực hiện việc kiểm tra, giám sát và hướng dẫn cán bộ, công chức cấp dưới trong quá trình thực thi nhiệm vụ.
• Chủ động triển khai các giải pháp phòng ngừa, chống quan liêu, tham nhũng, lãng phí; phải chịu trách nhiệm nếu để các hiện tượng tiêu cực này xảy ra trong phạm vi mình quản lý.
• Đảm bảo thực thi dân chủ ở cơ sở và xây dựng văn hóa công sở; có trách nhiệm xử lý nghiêm minh, kịp thời các cán bộ, công chức dưới quyền có hành vi sai phạm hoặc thái độ hách dịch, gây khó khăn cho người dân.
• Tiếp nhận và giải quyết các khiếu nại, tố cáo, kiến nghị của cá nhân và tổ chức một cách kịp thời, đúng thẩm quyền và đúng quy định pháp luật.
• Thực hiện các nghĩa vụ khác dành cho người đứng đầu theo quy định của pháp luật.

Quy trình đánh giá và xếp loại chất lượng cán bộ

Việc đánh giá cán bộ là hoạt động thường xuyên nhằm kiểm tra năng lực, kết quả công tác và phẩm chất của cán bộ. Quy trình này được thực hiện theo Nghị định số 90/2020/NĐ-CP.

• Thời điểm đánh giá: Việc đánh giá được tiến hành hàng năm; trước khi bầu cử, phê chuẩn, bổ nhiệm, quy hoạch; khi kết thúc nhiệm kỳ, luân chuyển công tác.
• Nội dung đánh giá:
  1. Chấp hành đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng và pháp luật của Nhà nước.
  2. Phẩm chất chính trị, đạo đức, lối sống, tác phong và lề lối làm việc.
  3. Năng lực, trình độ chuyên môn, nghiệp vụ.
  4. Kết quả thực hiện chức trách, nhiệm vụ được giao.
• Xếp loại chất lượng: Căn cứ vào kết quả đánh giá, cán bộ được xếp loại theo 04 mức:
  1. Hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ.
  2. Hoàn thành tốt nhiệm vụ.
  3. Hoàn thành nhiệm vụ.
  4. Không hoàn thành nhiệm vụ.

Kết quả xếp loại là căn cứ quan trọng để thực hiện các công tác bố trí, sử dụng, đào tạo, bồi dưỡng, khen thưởng, kỷ luật và thực hiện chính sách đối với cán bộ.

Qua các quy định pháp luật hiện hành, khái niệm “cán bộ” được xác định rõ ràng về tiêu chuẩn, phạm vi công tác, quyền, nghĩa vụ và những hành vi bị nghiêm cấm. Việc hiểu đúng và đầy đủ về chức danh này không chỉ giúp đảm bảo tuân thủ pháp luật mà còn góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động của bộ máy nhà nước. Đây cũng là cơ sở quan trọng để thực hiện tốt công tác quản lý, đánh giá và sử dụng đội ngũ cán bộ, đáp ứng yêu cầu phát triển của đất nước trong từng giai đoạn. Để được tư vấn pháp luật về các vấn đề liên quan, hãy liên hệ cho đội ngũ Luật Đại Bàng ngay!