Bị Can Là Gì? Quyền, Nghĩa Vụ Và Thời Điểm Tiến Hành Khởi Tố

Bị can là một thuật ngữ pháp lý quan trọng trong quá trình tố tụng hình sự. Song không phải ai cũng nắm rõ nghĩa vụ và quyền lợi của họ là gì, khi nào sẽ bị khởi tố, ai có thẩm quyền thực hiện khởi tố,… Bài viết dưới đây của Luật Đại Bàng sẽ giúp bạn hiểu được các vấn đề kể trên để từ đó bạn có thể bảo vệ quyền lợi hợp pháp cho bản thân và gia đình.

Bị can là gì?

Trong các chủ thể tham gia tố tụng hình sự, bị can là đối tượng quan trọng và được pháp luật điều chỉnh rõ ràng. Theo quy định tại Khoản 1 Điều 60 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 (BLTTHS 2015) có nêu: “Bị can là người hoặc pháp nhân bị khởi tố về hình sự. Quyền và nghĩa vụ của bị can là pháp nhân được thực hiện thông qua người đại diện theo pháp luật của pháp nhân theo quy định của Bộ luật này.”

Bị can là cá nhân bị khởi tố và đang trong giai đoạn điều tra
Bị can là cá nhân bị khởi tố và đang trong giai đoạn điều tra

Như vậy, một cá nhân hoặc pháp nhân sẽ được coi là bị can kể từ thời điểm có quyết định khởi tố từ cơ quan chức năng. Quyết định này bắt buộc phải có thời gian, địa điểm ra quyết định, họ tên, ngày tháng năm sinh của người bị khởi tố, tội danh bị truy cứu, cùng với thời gian, địa điểm xảy ra hành vi phạm tội và các tình tiết liên quan khác.

Quyền và nghĩa vụ của bị can

Các quyền và nghĩa vụ của bị can đã được nêu rõ ràng tại khoản 2 và khoản 3 Điều 60 BLTTHS 2015. Trong trường hợp bị can là một pháp nhân, người đại diện hợp pháp sẽ thay mặt thực hiện toàn bộ quyền và nghĩa vụ đó.

Bị can có quyền được thông báo, bào chữa, khiếu nại quyết định khởi tố
Bị can có quyền được thông báo, bào chữa, khiếu nại quyết định khởi tố

Quyền lợi

Bị can sẽ nhận được các quyền sau:

  • Được thông báo về lý do bị khởi tố;
  • Được cung cấp thông tin và giải thích về các quyền và nghĩa vụ được quy định trong Điều này;
  • Được cung cấp quyết định khởi tố; các quyết định điều chỉnh hoặc bổ sung quyết định khởi tố; các quyết định phê chuẩn quyết định khởi tố và phê chuẩn thay đổi, bổ sung quyết định này; quyết định về việc áp dụng, thay đổi hoặc hủy bỏ biện pháp ngăn chặn, cưỡng chế; bản kết luận điều tra; quyết định đình chỉ hoặc tạm đình chỉ điều tra, hoặc quyết định đình chỉ hoặc tạm đình chỉ vụ án; cùng bản cáo trạng, quyết định truy tố và các quyết định tố tụng khác theo quy định của BLTTHS;
  • Được phép trình bày lời khai, nêu quan điểm và không bị bắt buộc phải tự buộc tội mình hay thừa nhận có tội;
  • Nộp chứng cứ, giấy tờ, hiện vật liên quan và đề xuất yêu cầu;
  • Đưa ra ý kiến đối với các tài liệu, chứng cứ, đồ vật liên quan và yêu cầu người có thẩm quyền kiểm tra, thẩm định.
  • Yêu cầu thực hiện giám định, định giá tài sản và đề nghị thay đổi người tiến hành tố tụng, người giám định, người định giá, phiên dịch viên hoặc người dịch thuật;
  • ​Tự bào chữa hoặc mời người có chuyên môn bào chữa thay;
  • Đọc và chép lại bản sao tài liệu giấy hoặc điện tử liên quan đến buộc tội, gỡ tội hoặc việc bào chữa sau khi kết thúc điều tra nếu có yêu cầu.
  • Nộp đơn khiếu nại các quyết định hoặc hành vi tố tụng do cơ quan tiến hành tố tụng thực hiện.

Nghĩa vụ của bị can

Bên cạnh các quyền lợi, bị can cũng phải thực hiện những nghĩa vụ sau:

  • Cá nhân được triệu tập trong quá trình tố tụng bắt buộc phải có mặt theo yêu cầu. Nếu vắng mặt không vì lý do bất khả kháng hay trở ngại chính đáng, thì cơ quan tố tụng có quyền áp dụng biện pháp áp giải. Trường hợp cố tình bỏ trốn, người đó sẽ bị truy nã theo quy định pháp luật.
  • Tuân thủ các quyết định và yêu cầu do cơ quan tiến hành tố tụng hoặc người có thẩm quyền ban hành.

Thời điểm và người có thẩm quyền khởi tố bị can

Bị can sẽ bị khởi tố khi có đầy đủ căn cứ phạm tội
Bị can sẽ bị khởi tố khi có đầy đủ căn cứ phạm tội

Tại BLTTHS 2015 hiện chưa giải thích rõ “Khởi tố bị can là gì?”, song ở khoản 1 Điều 179 Bộ luật này có quy định: “Khi có đủ căn cứ để xác định một người hoặc pháp nhân đã thực hiện hành vi mà Bộ luật hình sự quy định là tội phạm thì Cơ quan điều tra ra quyết định khởi tố bị can.”

Trong vòng 24 giờ kể từ thời điểm ra quyết định khởi tố, cơ quan điều tra phải chuyển quyết định này cùng các tài liệu liên quan đến Viện kiểm sát cùng cấp để tiến hành việc xét phê chuẩn. Viện kiểm sát có trách nhiệm phê chuẩn hoặc hủy bỏ quyết định tiến hành tố tụng, hoặc yêu cầu bổ sung chứng cứ, tài liệu để làm căn cứ phê chuẩn, đồng thời gửi trả lại cơ quan điều tra trong vòng 3 ngày kể từ khi nhận được quyết định nói trên.

Ngoài ra, Cơ quan điều tra và Viện kiểm sát còn có thẩm quyền trực tiếp ban hành quyết định khởi tố bị can nếu:

  • Phát hiện hành vi phạm tội theo Bộ luật Hình sự chưa bị khởi tố, dù đã đề nghị cơ quan điều tra ra quyết định tiến hành tố tụng nhưng cơ quan này không thực hiện.
  • Sau khi tiếp nhận hồ sơ cùng kết luận của điều tra viên, Viện kiểm sát phát hiện có cá nhân khác trong vụ án đã phạm tội theo quy định của Bộ luật Hình sự nhưng chưa bị đưa vào tố tụng.

Trong một vài trường hợp nhất định, các cơ quan được giao thực hiện một số hoạt động điều tra như Bộ đội Biên phòng, Hải quan, Kiểm lâm, hay lực lượng Cảnh sát biển, Kiểm ngư và một số cơ quan khác thuộc Công an nhân dân, Quân đội nhân dân cũng có quyền ban hành quyết định khởi tố nếu cần.

Khi nào bị can bị tạm giam?

Bị can bị tạm giam khi phạm tội nghiêm trọng hoặc có nguy cơ bỏ trốn
Bị can bị tạm giam khi phạm tội nghiêm trọng hoặc có nguy cơ bỏ trốn

Bị can sẽ bị tạm giam nếu:

  • Phạm vào tội đặc biệt nghiêm trọng hoặc rất nghiêm trọng.
  • Bị truy tố với tội nghiêm trọng hoặc ít nghiêm trọng, có mức hình phạt tù trên 2 năm và thuộc một trong các trường hợp: đã từng được áp dụng biện pháp ngăn chặn khác nhưng không chấp hành; không có chỗ ở rõ ràng hoặc chưa xác minh được danh tính; đã bỏ trốn hoặc chuẩn bị bỏ trốn; có hành vi tái phạm; hoặc cố tình làm sai lệch quá trình điều tra như hủy chứng cứ, đe dọa người làm chứng hoặc tẩu tán tài sản liên quan đến vụ án; 
  • Đối tượng là phụ nữ mang thai, nuôi con dưới 36 tháng tuổi, người già yếu hoặc mắc bệnh nặng, nếu có nơi cư trú và lý lịch rõ ràng thì không bị tạm giam mà áp dụng biện pháp ngăn chặn khác, trừ khi họ bỏ trốn, bị truy nã, tiếp tục phạm tội, có hành vi cản trở quá trình điều tra, xét xử hoặc vi phạm liên quan đến an ninh quốc gia.

Việc hiểu rõ bị can là gì, quá trình khởi tố và quyền lợi liên quan sẽ giúp bạn chủ động bảo vệ quyền lợi bản thân hoặc hỗ trợ người thân trong những tình huống nhạy cảm. Nếu bạn cần tìm hiểu về vấn đề trên hoặc bất kỳ vấn đề pháp lý nào khác, truy cập Luatdaibang.net ngay để được tư vấn miễn phí và sử dụng các dịch vụ Luật sư Luật hình sự chuyên nghiệp, bảo vệ tốt quyền lợi hợp pháp của bạn.