Điều 621 Bộ Luật Dân Sự 2015: Người Không Được Quyền Hưởng Di Sản

Điều 621 Bộ luật dân sự 2015 đã đặt ra những giới hạn cụ thể, nhằm loại trừ những người có hành vi trái đạo đức, trái pháp luật khỏi quyền hưởng di sản. Đây là một điều luật quan trọng, phản ánh rõ nét quan điểm lập pháp của Nhà nước trong việc kết hợp giữa nguyên tắc công bằng, đạo đức xã hội và bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người để lại di sản cũng như những người thừa kế khác.

Trích dẫn quy định tại Điều 621 Bộ luật dân sự 2015

Điều 621 BLDS 2015 quy định:

  1. Những người sau đây không được quyền hưởng di sản:
     a) Người bị kết án về hành vi cố ý xâm phạm tính mạng, sức khỏe hoặc về hành vi ngược đãi nghiêm trọng, hành hạ người để lại di sản, xâm phạm nghiêm trọng danh dự, nhân phẩm của người đó;
     b) Người vi phạm nghiêm trọng nghĩa vụ nuôi dưỡng người để lại di sản;
     c) Người bị kết án về hành vi cố ý xâm phạm tính mạng người thừa kế khác nhằm hưởng một phần hoặc toàn bộ phần di sản mà người thừa kế đó có quyền hưởng;
     d) Người có hành vi lừa dối, cưỡng ép hoặc ngăn cản người để lại di sản trong việc lập di chúc; giả mạo di chúc, sửa chữa di chúc, hủy di chúc, che giấu di chúc nhằm hưởng một phần hoặc toàn bộ di sản trái với ý chí của người để lại di sản.
  2. Những người quy định tại khoản 1 Điều này vẫn được hưởng di sản, nếu người để lại di sản đã biết hành vi của những người đó, nhưng vẫn cho họ hưởng di sản theo di chúc.
Điều 621 Bộ luật dân sự 2015 quy định ai không được hưởng di sản
Điều 621 Bộ luật dân sự 2015 quy định ai không được hưởng di sản

Phân tích chi tiết từng trường hợp

1. Người xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm của người để lại di sản

Đây là nhóm hành vi thể hiện sự vi phạm nghiêm trọng nhất đối với người để lại di sản. Trong thực tế, có những trường hợp con cái hành hung cha mẹ, hoặc người thân cố ý gây thương tích, thậm chí giết hại để chiếm đoạt tài sản. Pháp luật quy định rõ ràng rằng những hành vi này không thể vừa bị trừng phạt, vừa được hưởng lợi từ hành vi sai trái.

Điểm đáng chú ý là phạm vi của nhóm này không chỉ giới hạn ở việc xâm phạm tính mạng, mà còn bao gồm ngược đãi, hành hạ, xúc phạm nghiêm trọng đến danh dự, nhân phẩm. Đây là sự mở rộng nhằm ngăn chặn tình trạng “bạo hành tinh thần” hoặc “bạo hành thể chất” đối với người để lại di sản.

2. Người vi phạm nghĩa vụ nuôi dưỡng

Trong mối quan hệ gia đình, nghĩa vụ nuôi dưỡng mang tính pháp lý bắt buộc, ví dụ: con có nghĩa vụ phụng dưỡng cha mẹ già yếu, ngược lại cha mẹ cũng có nghĩa vụ chăm sóc con khi chưa thành niên. Nếu người có nghĩa vụ nhưng cố tình bỏ mặc, không thực hiện hoặc thực hiện một cách nghiêm trọng, gây tổn hại cho người để lại di sản, họ sẽ bị loại trừ khỏi quyền hưởng thừa kế.

Trên thực tế, nhiều tranh chấp thừa kế phát sinh từ vấn đề này. Ví dụ: một người con không quan tâm, không phụng dưỡng cha mẹ, nhưng khi cha mẹ qua đời lại yêu cầu chia thừa kế ngang bằng với những người con khác. Quy định tại Điều 621 là cơ sở pháp lý để Tòa án bác bỏ yêu cầu của họ.

Nhiều tranh chấp thừa kế phát sinh từ người nuôi dưỡng
Nhiều tranh chấp thừa kế phát sinh từ người nuôi dưỡng

3. Người xâm phạm tính mạng người thừa kế khác

Trong trường hợp này, hành vi xâm phạm không nhằm trực tiếp vào người để lại di sản mà vào những người thừa kế khác. Ví dụ: một người con cố ý giết hại anh chị em của mình để chiếm đoạt toàn bộ phần di sản. Điều luật đặt ra nhằm ngăn chặn hành vi giành giật tài sản bằng bạo lực hoặc các thủ đoạn trái pháp luật.

Điểm cần lưu ý là hành vi này phải được Tòa án kết án về hành vi cố ý xâm phạm, chứ không chỉ dựa vào nghi ngờ hay tranh cãi trong gia đình.

4. Người gian dối hoặc cưỡng ép trong việc lập, sửa, hủy hoặc che giấu di chúc

Di chúc là sự thể hiện ý chí tự do của người để lại di sản. Vì vậy, mọi hành vi gian dối, cưỡng ép hay giả mạo di chúc đều bị coi là xâm phạm nghiêm trọng quyền định đoạt tài sản của cá nhân.

Ví dụ điển hình: ép buộc cha mẹ lập di chúc theo ý muốn; sửa chữa hoặc giả mạo chữ ký; hủy hoặc giấu di chúc thật để thay thế bằng di chúc giả. Những hành vi này không chỉ vi phạm pháp luật hình sự mà còn dẫn đến việc mất quyền hưởng di sản theo Điều 621.

5. Ngoại lệ – Quyền định đoạt của người để lại di sản

Khoản 2 Điều 621 có tính nhân văn và linh hoạt khi cho phép: nếu người để lại di sản đã biết hành vi sai trái nhưng vẫn muốn cho người đó hưởng di sản, thì di chúc có giá trị pháp lý. Quy định này đảm bảo quyền tự do định đoạt tối đa của cá nhân, đồng thời phản ánh thực tế nhiều trường hợp tình cảm gia đình phức tạp, người để lại di sản có thể bao dung, tha thứ cho lỗi lầm của người thân.

Rủi ro và thách thức

  1. Khó khăn trong việc chứng minh hành vi vi phạm: Nhiều hành vi như “ngược đãi nghiêm trọng”, “vi phạm nghĩa vụ nuôi dưỡng” mang tính định tính, khó đo lường chính xác. Tòa án phải dựa vào chứng cứ, lời khai, hồ sơ y tế, bản án hình sự… mới có thể đưa ra kết luận.
  2. Nguy cơ lợi dụng để loại trừ người thừa kế: Có trường hợp các bên trong gia đình cáo buộc lẫn nhau nhằm loại bỏ đối phương khỏi hàng thừa kế, dẫn đến tranh chấp kéo dài.
  3. Ảnh hưởng đến giá trị di chúc: Nếu chứng minh được có sự cưỡng ép, giả mạo, hủy hoặc che giấu di chúc, toàn bộ di chúc có thể bị vô hiệu, gây xáo trộn quá trình phân chia tài sản.
  4. Mâu thuẫn đạo đức và pháp lý: Có những trường hợp người để lại di sản tha thứ cho người vi phạm, nhưng những người thừa kế khác lại phản đối, tạo nên mâu thuẫn kéo dài trong gia đình.

Ý nghĩa pháp lý của Điều 621 BLDS 2015

Lưu ý người có hành vi trái pháp luật không thể đồng thời được hưởng lợi từ hành vi sai trái của mình
Lưu ý người có hành vi trái pháp luật không thể đồng thời được hưởng lợi từ hành vi sai trái của mình
  • Đảm bảo sự công bằng trong thừa kế: Người có hành vi trái pháp luật, trái đạo đức không thể đồng thời được hưởng lợi từ hành vi sai trái của mình.
  • Bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người để lại di sản: Ngăn chặn tình trạng cưỡng ép, giả mạo, gian dối khi lập di chúc.
  • Góp phần giữ gìn đạo đức xã hội: Thể hiện quan điểm “uống nước nhớ nguồn”, khuyến khích con cháu làm tròn nghĩa vụ chăm sóc, phụng dưỡng cha mẹ.
  • Ngăn ngừa và răn đe hành vi tiêu cực: Người có ý định xâm hại đến người để lại di sản hoặc người thừa kế khác sẽ phải cân nhắc hậu quả pháp lý.
  • Tôn trọng ý chí cá nhân: Dù pháp luật loại trừ quyền hưởng thừa kế, nhưng nếu người để lại di sản vẫn muốn cho phép, thì sự lựa chọn đó được tôn trọng.

Điều 621 Bộ luật dân sự 2015 không chỉ mang ý nghĩa pháp lý trong việc xác định ai được hưởng di sản, mà còn là “hàng rào đạo đức” ngăn chặn những hành vi trái luân thường đạo lý trong xã hội. Quy định này đảm bảo rằng quyền thừa kế không phải là quyền tuyệt đối, mà luôn gắn liền với trách nhiệm và đạo đức của mỗi cá nhân.

Trong thực tiễn, khi có tranh chấp liên quan đến việc xác định người không được quyền hưởng di sản, việc thu thập chứng cứ, tham khảo ý kiến luật sư và sự can thiệp của Tòa án là cần thiết để bảo vệ công bằng, quyền lợi chính đáng của những người liên quan.

Thừa kế là lĩnh vực pháp luật phức tạp, đặc biệt khi xuất hiện tranh chấp liên quan đến việc xác định ai không được quyền hưởng di sản theo Điều 621 Bộ luật dân sự 2015. Để bảo đảm quyền lợi hợp pháp, tránh rủi ro mất mát tài sản hoặc kéo dài tranh chấp, bạn nên tham khảo ý kiến của luật sư chuyên sâu về thừa kế. Nếu bạn đang băn khoăn về quyền thừa kế, cần xác định người có hoặc không có quyền hưởng di sản, hãy liên hệ ngay với Luật Đại Bàng để được tư vấn Luật Dân sự chính xác – kịp thời – đúng pháp luật.