Điều 664 Bộ Luật Dân Sự 2015: Xác Định Pháp Luật Áp Dụng 

Trong bối cảnh hội nhập quốc tế, các quan hệ dân sự ngày càng xuất hiện nhiều yếu tố nước ngoài, như kết hôn giữa công dân Việt Nam và người nước ngoài, giao dịch mua bán hàng hóa xuyên biên giới hay tranh chấp thừa kế có người thừa kế định cư ở nước ngoài. Một trong những vấn đề quan trọng là xác định pháp luật nào sẽ được áp dụng để giải quyết các quan hệ này. Điều 664 Bộ luật Dân sự 2015 đã đưa ra nguyên tắc xác định pháp luật áp dụng, nhằm bảo đảm tính minh bạch, thống nhất và phù hợp với các cam kết quốc tế của Việt Nam.

Căn cứ pháp lý

Điều 664 Bộ luật Dân sự 2015 quy định:

  1. Pháp luật áp dụng đối với quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài được xác định theo điều ước quốc tế mà Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên hoặc luật Việt Nam.
  2. Trường hợp điều ước quốc tế mà Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên hoặc luật Việt Nam có quy định các bên có quyền lựa chọn thì pháp luật áp dụng đối với quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài được xác định theo lựa chọn của các bên.
  3. Trường hợp không xác định được pháp luật áp dụng theo quy định tại khoản 1 và khoản 2 Điều này thì pháp luật áp dụng là pháp luật của nước có mối liên hệ gắn bó nhất với quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài đó.
Điều 664 Bộ luật Dân sự 2015 quy định quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài
Điều 664 Bộ luật Dân sự 2015 quy định quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài

Thế nào là quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài?

Theo Điều 663 Bộ luật Dân sự 2015, quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài là quan hệ dân sự có ít nhất một trong các yếu tố sau:

  • Có ít nhất một bên tham gia là cá nhân, pháp nhân nước ngoài.
  • Các bên tham gia đều là công dân, pháp nhân Việt Nam nhưng quan hệ được xác lập, thay đổi hoặc chấm dứt tại nước ngoài.
  • Tài sản liên quan đến quan hệ đó ở nước ngoài.

Ví dụ:

  • Tranh chấp thừa kế tài sản khi người để lại di sản là công dân Việt Nam nhưng tài sản ở Mỹ.
  • Hợp đồng mua bán giữa doanh nghiệp Việt Nam và doanh nghiệp Hàn Quốc.
  • Hôn nhân giữa công dân Việt Nam và công dân Pháp.

Phân tích Điều 664 Bộ luật Dân sự 2015

Ưu tiên áp dụng điều ước quốc tế hoặc luật Việt Nam (Khoản 1)

Khoản 1 xác định rằng nếu Việt Nam đã ký kết hoặc tham gia điều ước quốc tế có quy định, thì pháp luật áp dụng được ưu tiên là điều ước quốc tế đó. Nếu không có điều ước, thì áp dụng luật Việt Nam.

Cần hiểu rõ quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài
Cần hiểu rõ quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài

Ví dụ: Trong lĩnh vực thương mại, nếu có Hiệp định thương mại tự do (FTA) giữa Việt Nam và đối tác, thì hiệp định đó sẽ được áp dụng trước.

Quyền lựa chọn pháp luật của các bên (Khoản 2)

Trong một số trường hợp, pháp luật hoặc điều ước quốc tế cho phép các bên tự lựa chọn hệ thống pháp luật để điều chỉnh quan hệ.

Ví dụ: Hợp đồng thương mại quốc tế giữa một công ty Việt Nam và một công ty Nhật Bản có thể thỏa thuận áp dụng pháp luật Nhật Bản hoặc pháp luật Việt Nam, miễn là thỏa thuận đó không vi phạm điều cấm của pháp luật Việt Nam.

Trường hợp áp dụng pháp luật của nước có mối liên hệ gắn bó nhất (Khoản 3)

Nếu không áp dụng được theo hai nguyên tắc trên, thì pháp luật của quốc gia có mối liên hệ gắn bó nhất với quan hệ dân sự sẽ được lựa chọn.

Ví dụ: Tranh chấp hợp đồng vận chuyển hàng hóa bằng đường biển giữa Việt Nam và Singapore, nếu không có điều ước quốc tế hoặc thỏa thuận, thì Tòa án có thể lựa chọn áp dụng pháp luật của Singapore – nơi tàu neo đậu và hợp đồng được ký kết.

Thực tiễn áp dụng Điều 664 BLDS 2015

  • Trong hôn nhân và gia đình: Khi giải quyết ly hôn giữa công dân Việt Nam và người nước ngoài, Tòa án thường căn cứ vào BLDS và Luật Hôn nhân & Gia đình, đồng thời tham chiếu các điều ước quốc tế mà Việt Nam tham gia.
  • Trong hợp đồng thương mại: Các doanh nghiệp thường lựa chọn pháp luật của một bên hoặc luật quốc tế (ví dụ: Công ước Viên 1980 về mua bán hàng hóa quốc tế).
  • Trong tranh chấp thừa kế: Nếu tài sản ở nước ngoài, Tòa án phải xác định quốc gia có mối liên hệ gắn bó nhất để lựa chọn pháp luật áp dụng.

Ý nghĩa của Điều 664 Bộ luật Dân sự 2015

  • Bảo đảm sự minh bạch, thống nhất trong việc xác định pháp luật áp dụng.
  • Giúp Việt Nam thực hiện đúng cam kết quốc tế, tránh xung đột pháp luật.
  • Bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, pháp nhân khi tham gia quan hệ dân sự quốc tế.
  • Tạo môi trường pháp lý ổn định, thu hút đầu tư nước ngoài.

Một doanh nghiệp Việt Nam ký hợp đồng mua bán linh kiện điện tử với doanh nghiệp Nhật Bản. Hai bên thỏa thuận áp dụng pháp luật Nhật Bản. Khi phát sinh tranh chấp, Tòa án Việt Nam công nhận thỏa thuận đó, căn cứ Điều 664 khoản 2.

Trường hợp một công dân Việt Nam để lại di sản tại Pháp, nhưng không có thỏa thuận trước, Tòa án có thể xác định pháp luật áp dụng là pháp luật Pháp – nơi có mối liên hệ gắn bó nhất với di sản, theo khoản 3 Điều 664.

Tuân thủ điều ước quốc tế và tập quán pháp lý quốc tế
Tuân thủ điều ước quốc tế và tập quán pháp lý quốc tế

Điều 664 Bộ luật Dân sự 2015 là căn cứ quan trọng để giải quyết xung đột pháp luật trong các quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài. Quy định này vừa bảo đảm tính linh hoạt, vừa giữ vững nguyên tắc chủ quyền và tuân thủ điều ước quốc tế. Trong thực tiễn, việc xác định pháp luật áp dụng đòi hỏi sự am hiểu sâu sắc về pháp luật Việt Nam, điều ước quốc tế và tập quán pháp lý quốc tế.

Nếu bạn đang gặp khó khăn trong việc xác định pháp luật áp dụng cho hợp đồng, tranh chấp dân sự, thừa kế hoặc hôn nhân có yếu tố nước ngoài, hãy liên hệ ngay Luật Đại Bàng. Với đội ngũ luật sư giàu kinh nghiệm trong lĩnh vực Luật dân sự và quốc tế, chúng tôi sẽ giúp bạn đưa ra giải pháp tối ưu, đúng pháp luật và bảo vệ quyền lợi của bạn.